Ekoloji Nedir?

03.09.2017 - 18:16

Bu yazıda ekoloji kavramı üzerinde duracağız.

İnsan ve içinde yaşadığı ortam ayrılmaz bir bütündür. Bu bütünlüğe bağlı olarak insanın doğa ile etkileşimi zorunlu bir olaydır. İnsan yaşamının sürebilmesi için doğadan yararlanılması normal bir olgudur. Ancak yalnızca insanın çıkarı açısından ve tek yönlü yararlanma söz konusu olduğunda, çözümü zor hatta imkânsız sorunlar ortaya çıkmaktadır.

İnsanlar doğa üzerindeki olumsuz etkilerini 20. yy'ın ikinci yarısından sonra fark etmeye başlamışlardır. Çünkü bu tarihten sonraki hızlı nüfus artışı, aşırı kentleşme, sanayileşme ve bunlara bağlı olarak artan doğal kaynak kullanım ve tüketimi tüm dünyada çevre sorunları olgusunu ortaya çıkarmıştır. Bu sorunların başlıcaları sera etkisi, ozon tabakasının incelmesi, biyolojik çeşitliliğin azalışı, nükleer kirlilik, kimyasal kirlilik, asit yağmurları, çölleşme ve zehirli atıklar şeklinde sıralanabilir. Günümüz çevre sorunlarının çözümünde ekoloji bilimi çok önem kazanmıştır. Ekoloji, canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanabilir.

Ekolojiyle ilgilenen bilim insanlarına ekolog denir.

Ekolojik Kavramlar

Canlıların ekolojik ilişkilerini tarif etmek için kullanılan iki temel kavramdan biri "habitat", diğeri de "ekolojik niş"tir. Habitat, bir türe ait bireylerin yaşamını en iyi şekilde sürdürebildiği doğal yaşam alanıdır. Habitat, bir okyanus kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç kütüğünün altı ya da bir böceğin bağırsağı kadar küçük de olabilir. Habitat, her zaman sabit bir bölge değildir. Özellikle hayvanlar zaman içerisinde habitatlarını değiştirebilir. Bazen birden fazla canlı özel bir habitat içerisinde yaşamını sürdürür.

Ekolojik niş, bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde kurduğu tüm ilişkileri ve işlevleri ifade eder. Örneğin bir canlının beslenmesi, üremesi, davranışı, yaşayış şekli, diğer canlılarla ilişkisi, yapması gereken tüm faaliyetleri ekolojik niş içerisinde yer alır. Bir benzetme yapmak gerekirse habitat canlının doğal adresi, ekolojik niş ise o adresteki işidir. Ekoloji genel olarak bireylerin içinde yer aldığı biyolojik organizasyon ile ilgilenir. Ekolojideki organizasyon düzeylerini en küçüğünden en büyüğüne doğru; organizma, popülasyon, komünite, ekosistem, biyosfer şeklinde sıralayabiliriz.

Popülasyon

Yapısal ve işlevsel özellikleri yönüyle birbirine benzeyen, aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavru oluşturabilen bireyler topluluğuna tür denir. Belirli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluk ise popülasyon olarak adlandırılır.

Gölbaşı'nda yaşayan sazan balıkları, Beynam ormanlarının kızıl çamları bir popülasyon oluşturur. Popülasyon olarak adlandırılan bireyler topluluğu, aynı türe ait diğer birey gruplarından fiziksel olarak oldukça belirgin bir biçimde ayrılmış durumdadır. Bu nedenle de ayrı bir birim olarak ele alınabilir. Genellikle, canlının doğal olarak yaşadığı alanda kesinti ortaya çıkaran göl, bataklık, dağ gibi engel niteliğinde bir fiziksel özellik, birey grupları arasında bir sınır oluşturarak ayrı popülasyonlar yaratabilir.

Komünite

Belirli bir bölgede karşılıklı ilişkiler içinde yaşayan tüm popülasyonların oluşturduğu topluluğa komünite denir. Bir gölün, ormanın veya çayırın içinde yaşayan tüm canlı türleri komünite olarak değerlendirilebilir. Komüniteler, kendilerine özgü yapı ve fonksiyon ilişkileri olan yaşam birimleridir. Bu birimler, tür çeşitliliği açısından farklılıklar gösterir. Bazı komüniteler habitat çeşitliliği açısından zengin oldukları için daha fazla tür çeşidi içerirler.

Komüniteyi oluşturan canlıların yaşamını devam ettirebilmek için ihtiyaç duyduğu coğrafik alana biyotop denir. Bu alanın büyüklüğü çeşitli faktörlerin etkisine bağlı olarak değişiklik gösterir.

Komüniteler arasında çoğu zaman ekoton olarak tanımlanan geçiş bölgeleri bulunur. Bu bölgeler her iki komüniteye göre tür, birey sayısı ve sahip olunan özellikler açısından farklılıklar gösterir.

Ekosistem

Belirli bir bölgede birbirleriyle etkileşim halinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu ekolojik sisteme ekosistem denir. Bir başka ifadeyle komünite ve cansız çevre birlikte ekosistemi meydana getirir. Doğada çok çeşitli ekosistem örnekleri vardır. Örneğin Karadeniz bölgesi, Sapanca Gölü gibi geniş alanları kapsayan birimler ekosistem sayılabilecekleri gibi; içinde bitkileri, salyangozu, balığıyla kendi kendine yeterli ufak bir akvaryum da bir ekosistem örneği sayılabilir.

Ekosistemler de diğer biyolojik sistemler gibi açık sistemlerdir. Bir makinenin çalışabilmek için dışarıdan bir enerjiye gereksinim duyması gibi ekosistemlerin de işleyişini sürdürebilmesi için kendi dışından bir enerjiye ihtiyacı vardır. Tüm ekosistemler için bu enerji kaynağı güneştir. Ekosistemlerin işleyişi; enerji akışı, besin zinciri ve madde döngüleriyle sürer. Bir ekosistem dengede olduğu sürece canlılar varlıklarını devam ettirir.

Biyosfer

Yeryüzünde canlıların yaşadığı alanların tümüne biyosfer (ekosfer) adı verilir. Tüm ekosistemlerin toplamı olan biyosfer, atmosferin birkaç kilometre yüksekliğinden zeminin en az 3000 metre derinliğe kadar olan kısmını kapsar. Biyosferdeki tüm canlılar çeşitli ilişkilerle birbirine bağlıdır.

Biyosferin tümü tek bir sistem olarak kolayca çalışılamayacak ölçüde büyük bir birimdir. Bu nedenle, çoğu ekolojik çalışmada, biyosfer yerine, onun daha alt seviyesindeki sistemler ele alınır.

Etiketler:

ekoloji

Yorumlar

Yorum Yap