Vücut Sıvıları

Beyin Omurilik Sıvısı (BOS)

Beyin omurilik sıvısı (BOS) beynin koroid pleksusu tarafından günde 500 mL kadar üretilen bir sıvıdır. BOS'un toplam hacmi yetişkinlerde 140-170 mL kadardır. Koroid pleksusla kapiller endotelyal hücreler arasındaki sıkı bağlantılar proteinlerin, lipitlerin ve proteinlere bağlı makromoleküllerin BOS'a geçişini engellediğinden, BOS'un plazmanın ultrafiltratı olduğu kabul edilmektedir. BOS'un protein içeriğinin % 80'inden fazlası plazmanın ultrafiltrasyonundan kaynaklanır ve prealbümin, albümin, transferrin gibi düşük molekül ağırlıklı proteinlerden zengindir, geriye kalanı ise intrakraniyal sentezden sağlanır. Beyin kapiller hücreleri, periferik kapillerlerden farklı olarak birbirlerine tight-junction denilen sıkı bağlantılarla bağlanmıştır ve pinositoz yetenekleri de oldukça kısıtlıdır. Kesintisiz bir bazal membrana sahip olan bu endotel hücreleri kanla beyin arasında kan-beyin bariyeri adı verilen özel bir bariyer oluştururlar. Beyin ve BOS'un kompozisyonunu belirleyen en önemli faktörlerden biri olan bu bariyerden, bileşikler; molekül ağırlıkları, proteinlere bağlanma ve lipitte çözünürlükleriyle ilişkili olarak geçebilirler. Büyük molekül ağırlıklı bileşiklerle proteine bağlanan bileşikler, bariyerden küçük ve bağlı olmayanlara göre çok daha az geçebilirler. Karbonmonoksit (CO), nöroaktif ilaçlar ve alkol gibi lipitte kolay çözünen maddeler BOS'a kolaylıkla girebilir. Kan beyin bariyerinin geçirgenliği bazı spesifik faktörler ile değiştirilebilir:

1. Enflamasyon, albümin ve penisilin gibi makromoleküllerin sinir sistemine girişini arttırır.

2. Tümör, travma ve iskemi kan-beyin bariyerini etkiler

3. Toksinler kan-beyin bariyerinin özelliklerini etkileyerek bariyerin geçirgenliğini arttırır.

4. Sinir sisteminin olgunlaşmasını henüz tamamlamadığı dönemde kan-beyin bariyeri birçok maddeye karşı daha geçirgendir. Bu nedenle altı aydan küçük bebeklerde BOS proteini yüksektir (100 mg/dL).

BOS'un Fiziksel Özellikleri

BOS örneği genellikle lomber ponksiyonla elde edilir. Normal koşullarda, BOS su gibi renksiz ve şeffaf bir sıvıdır, vizkositesi de suyun vizkozitesine benzer. Müsin üreten metastatik adenokarsinomlarda ve menenjitte BOS vizkositesi artar. BOS örneklerinin bulanık görünmesi, protein veya lipit konsantrasyonundaki artışa ya da enfeksiyona bağlı olabilir. Enfeksiyonda bulanıklığın nedeni lökosit sayısının artmasıdır.

BOS'un görünümü bazen pembe, turuncu veya sarı olabilir. Bu durum ksantokromi olarak adlandırılır. Ksantokromiye yol açan birçok faktör bulunsa da ksantokromi, genellikle eritrosit yıkım ürünlerinden kaynaklanır. Renk, kan miktarına ve zamana bağlı olarak pembeden turuncuya ve sonra da sarıya dönüşür. Pembe renk az miktardaki oksihemoglobini, turuncu renk ağır hemolizi, sarı renk ise oksihemoglobinin serbest bilirubine dönüşümünü ifade eder. Ksantokrominin diğer nedenleri, serum bilirubin ve protein konsantrasyonlarındaki artışlar, karoten ve melanin pigmentinin varlığıdır. Prematüre bebeklerde karaciğer fonksiyonunun henüz yeterli olmaması nedeniyle ksantokromi görülebilir.

Belirgin kanlı görünümdeki BOS intrakraniyal kanamanın göstergesi olabildiği gibi, kan ponksiyon işlemi sırasında da bulaşmış olabilir. Kanlı görüntü ponksiyon işleminden kaynaklanıyorsa elde edilen BOS örneğinde plazma fibrinojeni bulunacağından, bekletilmekle pıhtı oluşabilir.