Endokrin Sistem

Hayvanlardaki hormonal düzenleme, bitkilere nazaran çok daha karmaşık bir yapıyla sağlanır. Her şeyden önce, hayvanlarda gelişmiş bir endokrin sistem vardır. Endokrin sistemin en önemli yapıları iç salgı bezleridir. İç salgı bezleri, sentezledikleri hormonları doğrudan kana verebilen organlardır. Ter ve tükürük bezleri gibi dış salgı bezlerinden farklı olarak kanalsızdırlar. Birbirinden ayrı ve özelleşmiş endokrin bezler, sadece kan dolaşım sistemine sahip hayvanlarda bulunur. 

Dolaşımla vücuda yayılan ve bütün organların birbirleriyle uyumlu çalışmasını düzenleyen hormonların faaliyetleri oldukça karmaşıktır. Hayvanlarda hormonların ve sinir hücreleri salgılarının  fizyolojik etkilerini temel olarak şöyle toplayabiliriz.

• Vücudun büyümesini kontrol etmek
• Üremeyi düzenlemek ve ikincil eşey özelliklerin gelişmesine yardımcı olmak
• Vücudun iç dengesinin (homeostasi) kurulmasında görev almak
• Sinir sistemi ile birlikte koordinasyon ve bütünleştirme görevi yapmak

İnsanda Endokrin Bezler ve Hormonlar

Diğer omurgalılarda olduğu gibi, insanın endokrin sisteminde de iç salgı bezleri en önemli yere sahiptir. İnsanın endokrin sistemini meydana getiren başlıca iç salgı bezleri arasında hipofiz, tiroid, paratiroid, böbrek üstü, pankreas, epifiz, timus ve eşey bezleri (testis ve ovaryum) bulunur. Bu bezler salgıladıkları hormonları kana vererek vücudun normal bir seyirde yaşamına devam etmesini sağlarlar. Hormon sistemindeki bir aksaklık hastalığa hatta ölüme neden olabilir. 

Hormonlar, protein ve yağlar gibi belli bir gruba girmeyen mesaj taşıyıcı özel maddelerdir. Kanda çok az miktarda bulunurlar. Fakat çok az miktarda bile büyük etkiler yaparlar. Her hormon belli bir görevi üstlenir. Dolayısıyla her hormonun etkilediği hücre, doku ve organ farklıdır. 

Hormonlar kana geçtikten ve belli bir düzeye ulaştıklarında etkilerini göstermeye başlarlar. İlgili hücre, doku veya organı faaliyete geçirip gerekli düzenlemeyi yaptıktan sonra kandaki miktarları yavaş yavaş düşer. Endokrin bezlerden salgılanan hormonların yerine, özel hücreler tarafından devamlı olarak yenileri sentezlenir. Hormonların salgılanması ve parçalanması ise enzimler yardımıyla olur.

Vücudumuzda faaliyet gösteren iç salgı bezlerinden önemlilerini, salgıladıkları hormonlar ve etkileriyle birlikte bir tabloda gösterelim.

Tabloda da görüldüğü gibi bir bezden birden fazla hormon salgılanabilmektedir. Hatta bir bezin farklı bölümlerinden bile farklı hormonlar salgılanmaktadır. Örneğin hipofiz bezinin ön lobundan folikül uyarıcı hormon (FSH) salgılanırken arka lobundan oksitosin salgılanmaktadır.

Bu bezlerin içinden hipofiz bezini bir orkestra şefine benzetebiliriz. Şef nasıl orkestrayı yönlendiriyorsa hipofiz bezi de diğer bezlere yön vermektedir. Bütün bezler hep birlikte koro halinde vücudun iç dengesini sağlamaya çalışırlar. Çaldıkları melodi ise yaşam melodisidir.