Kurtuluş Savaşı Öncesi Genelgeler ve Kongreler

08.03.2018 - 13:29

Kurtuluş Savaşı Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş savaşıdır. Yeni bir milli devlet kurmak ve düşman işgalinden kurtulmak için büyük zorluklarla gerçekleştirilmiştir. Bu savaş dizisinin yapılmasından önce çeşitli çalışmalarla ile halkın birliği sağlanmış ve düşmana karşı toplu bir mücadele gerçekleştirilmiştir.

Cephede savaş başlamadan önce geçen bu döneme Kurtuluş Savaşına Hazırlık Dönemi denir.

Bu yazıda Kurtuluş savaşı için çok önemli olan genelgeler ve kongreler üzerinde duracağız. Okul müfredatında özellikle 8. sınıf ve 11. sınıf inkılap tarihi dersleri başta olmak üzere karşımıza sık çıkan genelgeler ve kongreler hakkında sistematik bir bilgiye sahip olursak hem derslerde başarılı olur, hem de tarihimizi daha iyi öğreniriz.

kurtuluş savaşı genelgeler kongreler

Milli Mücadele Dönemi Genelgeler ve Kongreler

Milli mücadeleyi oluşturan birçok faktör vardır. Birinci Dünya Savaşında kaybedip yıkılan Osmanlı Devleti'nin küllerinden bağımsız ve özgür bir devlet kurmak bu mücadelenin ana gayesidir. Halkın büyük bir fedakarlık ile canını ortaya koyduğu bu süreçte Atatürk doğal lider olarak ön plana çıkmıştır. Şimdi sırasıyla genelgeler milli mücadele dönemindeki genelge ve kongreleri ele alalım:

  • Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı (19 Mayıs 1919)
  • Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919)
  • Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)
  • Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)
  • Balıkesir Alaşehir Kongreleri (26 Temmuz - 25 Ağustos 1919)
  • Sivas Kongresi (4 - 11 Eylül 1919)

Yukarıda genelgeler ve kongreler kısaca listelenmiştir. Tarihlere bakıldığı zaman mayıs ayında başlayan hazırlık süreci eylül ayı gibi tamamlanmıştır. Yani halkı uyandırma hareketi yaklaşık 4 aylık bir süre almıştır. Bu sürede çok önemli işler yapılmıştır. Eş zamanlı olarak faaliyet gösteren Kuva-i Milliye milis kuvvet olarak düşmanı bezdirmede çok önemli rol üstlenmiştir.

Havza Genelgesi

19 Mayıs 1919'da Samsuna giden Mustafa Kemal burada propaganda imkanının zor olduğunu gördü. Samsun'dan Havza'ya geçti. Burada işgalleri protesto eden bir genelge yayınladı. Kurtuluş Savaşı'nın ilk genelgesi olan Havza genelgesi ordu komutanlarına gönderilip destekleri alınmıştır. Bu destekten sonra genelge bütün yurtta yayınlanmaya çalışılmıştır.

Havza genelgesinin maddeleri şöyledir:

  • İzmir ve diğer bölgelerin işgali vatan çapında yapılacak mitinglerle protesto edilmelidir.
  • İstanbul'daki hükumete ve büyük devletlere İzmir'in işgaline karşı telgraflar çekilmelidir.
  • Mitingler yapılırken Hristiyan azınlıklara kötü muamele gösterilmemelidir.
  • Terhis edilen askeri birliklerin terhisi durdurulacaktır.

Havza genelgesi bir ilk olması nedeniyle ve içerdiği maddelerin bütünleştiriciliği açısından çok önemlidir: Havza Genelgesinin önemi

Amasya Genelgesi

Havza Genelgesinden 1 ay geçmeden 22 Haziran'da Amasya Genelgesi yayınlanmıştır. Havza'nın emniyetli olmadığını gören Mustafa Kemal Amasya'ya geçmiştir. Burada Amasya Genelgesi yayınlanmıştır.

Amasya genelgesinin metnini Mustafa Kemal hazırlamıştır. Yaveri ise kaleme almıştır. Amasya Genelgesinin maddeleri şöyledir:

  • Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir.
  • İstanbul Hükumeti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirememektedir. Bu durum milletimizi yok gibi göstermektedir.
  • Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve kararı kurtaracaktır.
  • Millet adına karar almak ve bu kararları uygulamak için her türlü etki ve denetimden uzak mili bir kurulun varlığı şarttır.
  • Anadolu’nun her yönden güvenli yeri olan Sivas’ta milli bir kongre derhal toplanacaktır.
  • Anadolu’nun her şehrinden halkın güvenini kazanmış üç delege seçilerek en kısa zamanda yola çıkmalıdır.
  • Delegeler Redd-i ilhak, Müdafaa-i Hukuk cemiyetleri ile belediyeler tarafından seçilecektir.
  • Delegeler güvenliklerini sağlamak açısından gizlice Sivas’a gelmelidirler.
  • Doğu illeri adına 10 Temmuzda Erzurum’da bir kongre düzenlenecektir. Kongre bitiminde Sivas’a delege gönderilmelidir.
  • Bu genelge mili bir sır olarak saklı tutulmalıdır.
  • Hiçbir şekilde milli kuvvetler dağıtılmayacak, komuta bırakılmayacak, komuta devredilmeyecek.

Amasya Genelgesi şu açıdan çok önemlidir. Daha sonra yapılacka kongre ve toplantılar başta olmak üzere Kurtuluş Savaşı için gerekçe, yol ve yöntem belirlenmiştir. Ana ilkeleri ile işgalciliği reddetmiştir.

Mustafa Kemal hakkında çıkarılan suçlamalara yanıt olarak Erzurum Kongresi öncesi askerlik görevinden istifa etmiştir.

Erzurum Kongresi

Ermeni saldırılarının Erzurum'a yapılacağı haberi yayılmıştır. 17 Haziran 1919 tarihinde Erzurum halkı Doğu illeri Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini kurmuştu. Kongrenin katılımını genişletmek üzere illerden kongreye delege istenmiştir. 10 Temmuzda yapılması planlanan kongre delegelerin farklı sebeplerden katılamaması nedeniyle 23 Temmuz tarihine ertelenmiştir.

Daha sonra Mustafa Kemal kongreye davet edilmiştir. Onun kongreye katılabilmesi için delegelerden biri istifa etmiş ve Mustafa Kemal onun yerine kongreye katılmıştır. Mustafa Kemal kongreye başkan seçilmiştir.

Erzurum Kongresinin kararları şu şekildedir:

Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür ve bölünemez.

  • Vatan savunmasında hükumet yetersiz kalırsa geçici bir hükumet kurulacaktır. Bu hükumetin üyeleri milli kongre tarafından seçilecektir. Milli kongre toplanmamışsa bu görevi Temsil Kurulu üstlenecektir.
  • Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi hâkim kılmak esastır.
  • Manda ve himaye kabul edilemez.
  • Azınlıklar korunacak ancak hiçbir azınlığa siyasi ayrıcalık tanınmayacaktır.
  • Saltanat ve hilafet milli güçler tarafından kurtarılacaktır.

Erzurum Kongresinin Önemi

Erzurum Kongresi tarihimizde çok önemli bir yere sahiptir. Bu önemi şu şekilde maddeler halinde sıralayabiliriz:

  • Bölgesel bir soruna karşı toplanan kongre bütün vatanı ilgilendiren kararlar almıştır.
  • Kurtuluş Savaşı için milli bir program ortaya konmuştur.
  • Milli irade kavramı kullanılarak cumhuriyet için zemin hazırlanmıştır.
  • Milli sınırlardan bahsedilmiştir.
  • Doğu cemiyetleri birleştirilmiş ve birlik sağlanmıştır.
  • Manda ve himaye reddedilmiştir.
  • Meclis açılana kadar görev yapacak olan "Temsil Heyeti" oluşutulmuştur.

Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri

İzmir'in işgal edilmesi yöre halkı ve çevresinin tepkisine neden oldu. Bu tepkileri örgütlemek için Balıkesir'de ve Alaşehir'de kongreler düzenlenmiştir.

Balıkesir Kongresinde,

Padişah’a bağlılık bildirilmiştir. İzmir'i işgal eden Yunanlılara karşı asker toplanmasına karar verilmiştir. Bölgesel direniş amaçlanmıştır.

16-25 Ağustos 1919 tarihleri arasında Alaşehir Kongresi, Erzurum ve Balıkesir Kongrelerinde alınan kararları değerlendirmek için toplanmıştır.

Bu kongrelerden sonra bölgesel çapta küçük kongreler de düzenlenmiştir.

Sivas Kongresi

Amasya Genelgesi yayınlandığı sırada Sivas'ta bir kongre düzenlenmesine karar verilmişti. Sivas kongresi yurdun dört bir yanından katılımla gerçekleşecek milli bir kongredir. Bölgesel bir kongre değildir.

İllerden gelen delegeler seçimle belirlenmiş, çeşitli engellemelere rağmen bu delegeler Sivas'a varmıştır. Kongrede Rauf Bey ve Mustafa Kemal arasında başkanlık sorunu yaşanmış ancak Mustafa Kemal başkan seçilmiştir.

Kongrede Amerikan mandacılığı tartışılmış fakat reddedilmiştir.

Sivas Kongresinde şu sonuçlara varılmıştır:

  • Erzurum Kongresinde alınan kararlar olduğu gibi geçerlidir.
  • Yurdun çeşitli yerlerinde oluşturulan savunma cemiyetleri Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiş, lider de Mustafa Kemal olmuştur.
  • Manda ve Himaye tekrardan net bir şekilde reddedilmiştir.
  • Erzurum kongresinde meydana getirilen temsil kurulunun üye sayısı 9'dan 15‘e çıkartılmıştır. Bu heyetin başına M. Kemal getirilmiş ve yetkisi bütün yurdu kapsayacak şekilde belirtilmiştir.
  • Temsil heyeti ilk iş olarak Batı Anadolu Kuva-i Milliye komutanlığına Ali Fuat paşayı atamıştır.
  • İrade-i Milliye gazetesinin çıkarılmasına karar verilmiştir.
Bu kongrede temsil heyeti ilk kez yürütme yetkisini kullanmıştır.

Etiketler:
  • tarih    
  • Yorumlar
    Yorum Yap