Asit-Baz Dengesinin Korunması

Giriş

Vücutta normal metabolik süreçler sonucunda asit üretilir. Asit-baz dengesinin korunması için bu asitlerin atılması veya metabolize edilmesi gerekir. Asit-baz dengesinin korunmasında anahtar parametre ekstraselüler sıvıdaki H⁺ konsantrasyonudur. H⁺ konsantrasyonunun fizyolojik sınırı 40 nmol/L'dir. Bu değerin 10 tabanına göre eksi logaritması olarak ifade edilen pH: 7.4'tür. Vücut metabolizmasının ve hücresel fonksiyonların normal çalışması ile sağlanan homeostazda plazma pH'sı 7.35 - 7.45 arasındaki dar sınırlarda kalır. Yaşamla bağdaşabilen pH aralığı da 6.9 - 7.8 'dir.

Normal metabolik süreçlerin sonucunda iki tür asit üretilmektedir.

♦ Solunum asidi (uçucu asit)

♦ Metabolik asitler (uçucu olmayan sabit asitler)

Solunum asidi terimi CO₂ için kullanılır. CO₂, kendisi asit olmamasına rağmen su ile reaksiyonlaşması sonucunda karbonik asit (H₂CO₃) oluşturur.

CO₂ + H₂O ⇔ H₂CO₃

Karbonhidratların ve yağ asitlerinin oksidatif metabolizması ile her gün önemli miktarlarda (~1200 ~1300 mmol/gün) oluşan CO₂, akciğerlerden atılır. Vücudun oluşturduğu uçucu olmayan tüm asitlere ise metabolik asit denir. Bu asitler anyonları ile anılır. Proteinlerin metabolizması sonucunda oluşan asitler, yetersiz doku perfüzyonu, hipoksi veya insülin eksikliği gibi durumlarda karbonhidrat ve yağ asitlerinin metabolizması sonucunda fazla miktarda oluşan laktik asit ve ketoasitler bu gruba girer. Günde 70-100 mmol kadar oluşan metabolik asitler böbrekler tarafından uzaklaştırılır.

Vücudun asit-baz dengesindeki değişikliklere karşı oluşturduğu cevaba kompansasyon denir. Bu cevabın üç öğesi vardır:

1. Vücut sıvı ve hücrelerinin kimyasal tamponları

2. Akciğerler

3. Böbrekler

Tamponlar

Vücuda giren veya vücutta üretilen kuvvetli asit veya bazlar tamponlama ile nötralize edilir. Ekstrasellüler sıvının tamponlanması hemen gerçekleşirken; hücre içi tamponlama saatler sürebilir. Vücutta bulunan başlıca tampon sistemleri; bikarbonat tampon sistemi, fosfat tampon sistemi, hemoglobin ve proteinlerdir. Kanın pH değerindeki çok küçük oynamalar bile ciddi metabolik sonuçlar doğurabildiği için, pH'nın dar sınırlar içinde tutulabilmesi için çok önemlidir. Kanın tamponlanmasında bikarbonat sistemi plazmada, hemoglobin ise eritrositlerde etkindir.