İklim Nedir?

02.04.2018 - 20:05

Coğrafya dersinde iklim kavramı çok kullanılan bir kavramdır. İklim yaşamımıza doğrudan etki eder. Tarih boyunca yerleşimler, medeniyetler hatta savaşlar ve büyük devletler iklim meselesi üzerinde durmuştur. Bu yazıda iklim nedir sorusuna cevap arayacak ve bazı şeylere açıklık getireceğiz.

Belirli bir bölgenin yıllar içerisindeki hava koşulu davranışının genel karakterine iklim denir.

Hava koşulları derken bunun içerisine sıcaklık, nem, rüzgar, hava basıncı, yağış türü, yağış miktarı gibi birçok kavram girmektedir. Normalde hava durumu olarak ölçülen bu değerleri 30 40 senelik ortalamaya vurduğumuzda bir bölgenin genelde nasıl davrandığını ortalama olarak elde ederiz. Elde ettiğimiz bu bilgi ise iklimdir.

Örneğin bir yerde son 30 yılda yaz yağışları ortalama olarak az olmuşsa bu bölgenin iklimini "yazları kurak" olarak ifade ederiz. İklimle hava durumunun temel farkı hava durumunun kısa süreli, iklimin ise uzun süreli bilgi içermesidir. Bir yerin uzun süreli hava koşulları karakteristik iklim özellikleri olarak ifade edilir.

Bir yerden genel olarak beklediğimiz şey iklim, o gün gerçekleşen şey ise hava durumudur.

İklimi Etkileyen Faktörler

İklim uzun vadeli ortalama hava düzenlerinden oluştuğundan, nem, atmosferik basınç, rüzgar, yağış ve sıcaklık gibi çeşitli meteorolojik olayların ortalama ölçümlerini kapsar. Bu bileşenlere ek olarak Dünya'nın iklimi, atmosferi, okyanusları, kara kütleleri ve topoğrafyası, buz ve biyosferden oluşan bir sistemden oluşmaktadır. Bunların her biri, iklimin uzun süreli hava düzenlerini etkileme aracıdır.

Örneğin buz, iklim açısından önemlidir. Çünkü beyaz rengiyle yüksek oranda yansıtıcıdır ve Dünya yüzeyinin% 3'ünü kaplar. Böylece ısının uzaya geri yansıtmaya yardımcı olur. Dünya'daki buz oranı değişirse iklim de zaman içerisinde değişiklik gösterecektir.

İklimi etkileyen çeşitli faktörler olduğu için iklim sabit değildir. İklimler zamanla değişebilir. Ancak biz iklim hakkında fikir sahibi olmak için bir yıllık değişime güvenemeyiz. İstatistik bilimini kullanarak uzun yılların verisini karşılaştırırız. İstatistik bilimi örneğin bir bölgede son 30 yılda düşen yağış ile ondan önceki 30 yılda düşen yağışın farkının olup olmadığını bize söyleyecektir.

İklim Çeşitleri Nelerdir?

Yeryüzünde çeşitli iklim çeşidi vardır. İklimler geniş alanlarda hakim olan olgulardır. Bu alanlar bazen bir enlemle, bazen de deniz, dağ, okyanus gibi doğal sınırlarla sınırlanır. Dünyanın yüzeyi güneş ışınlarını farklı derecelerde aldığı için yeryüzünün ikliminde büyük farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bunun yanında rüzgarlar ve çeşitli diğer olaylar da iklimi şekillendirmede etkili olmuştur.

İklimleri sınıflandırmada çeşitli yöntemler denenmiştir. Bu nedenle aynı bölgedeki iklim farklı sistemlerde değişik adlar almıştır. İklimleri en kaba haliyle üçe ayırabiliriz:

Sıcak iklimler
Ilıman (orta) iklimler
Soğuk iklimler

Sıcak İklimler

Sıcaklığın yüksek olduğu iklimlerdir. Sıcak iklimleri kısaca ele alalım:

Ekvatoral iklim: Adından da anlaşılacağı gibi ekvator ve çevresinde görülen iklimdir. Sıcaklık ortalama 25° - 30° arasındadır. Yıllık sıcaklık faklı çok azdır. Güneş ışığını hep yüksek açıyla aldığı için mevsimler arasında pek fark yoktur. Sürekli ve çok yağış alır.

Ekvatoral iklimde yüksek yağış ve sıcaklığın bir sonucu olarak yeşil ve devasa yağmur ormanları geniş bir alana yayılmıştır. Bu açıdan baktığında ekvatora yakın yerler Dünya'nın önemli oksijen kaynakları arasındadır.

Tropikal iklim: Ekvatordan sonra 10° ve 30° enlemleri arasında görülen iklimin genel adıdır. Ekvatordan sonra tropikallik azaldığı için bu iklime subtropikal iklim ya da bitki örtüsünden dolayı savan iklimi de denir.

Sıcaklıklar 20° civarındadır. Yağış ve sıcaklık ekvator bölgesine göre bir miktar düşmüştür. Bitki örtüsü savan denilen geniş çayırlardır.

Muson iklimi: Güneydoğu Asya'da egemen olan iklim çeşididir. Sıcaklıklığa ek olarak güçlü muson rüzgarlarının etkisiyle şekillenmiştir. Yazın sıcak olmasına karşın kışın soğuk bir karakteri vardır. Yazın ise sıcak ve bol yağışlıdır. Dünya'da en çok yağış alan yer muson havzasıdır. Kışlar ise yazlara göre daha kuraktır.

Bitki örtüsü geniş yapraklı muson ormanları ve uzun otlardır. Muson bölgesinde yağış isteyen ürünlerin tarımı yapılır.

Çöl iklimi: Kurak iklim olarak da adlandırılan çöl ikliminin en belirgin özelliği sıcak ve kurak olmasıdır. Yüksek basınç alanlarından dolayı yüksek sıcaklığa rağmen yağış çok azdır. Nem de az olduğu için gündüz ve gece arasındaki günlük sıcaklık farkı çok yüksektir.

Bitki örtüsü çöl bitkileri ve çeşitli otlardır. Yaşam koşullarının çok olduğu bu sahada nüfus yoğunluğu düşüktür. Canlı çeşitliliği de azalmıştır.

Ilıman İklimler

Sıcak iklimle soğuk iklim arasında kalmış bölgeyi kapsar. Türkiye'nin de içinde yer aldığı ılıman kuşak boyunca görülür. Ilıman iklimleri kısaca anlatalım.

Akdeniz iklimi: 30° - 40° enlemleri arasında görülen bir iklimdir. Akdeniz'e kıyısı olan ülkelerde görüldüğü için bu adı almıştır. Akdeniz kıyıları boyunca etkinliğini gösterir. Kışlar çok soğuk değildir, ılıman bir havadadır. Yağışlar kışın düşer. Yazları ise sıcak ve kuraktır.

Kuzeyden ve güneyden gelen hava kütlelerinin çarpışması sonucu cephe yağışları görülür. Bitki örtüsü zeytin, defne, zakkum gibi türleri de içeren maki adındaki küçük ağaçlardır.

Okyanusal iklim: Ilıman iklim olarak da adlandırılır. 40° - 60° enlemleri arasında görülür. Yazları çok sıcak, kışları ise çok soğuk olmaz. Okyanusa kıyısı olan Amerika ve Avrupa bölgelerinde görülür. Ilıman bir iklim olduğu için insan yaşamına elverişlidir. Batı Avrupa'nın ılıman olmasında okyanus akıntıları etkili olmuştur.

Her mevsim yağış vardır. İyi yağış alan bu bölgelerde geniş ve iğne yapraklı ormanlar bulunmaktadır.

Karasal iklim: Ilıman kuşakta yer alan kurak iklime denir. Buradaki kuraklık çöl iklimi gibi sert değildir. Deniz etkisinin olmadığı denize uzak bölgelerde görülür. Yazın sıcak, kışın ise soğuk ve kar yağışlıdır. Yıllık sıcaklık farkı yüksektir. Yağış azdır ve kuraklık vardır.

Karasal iklimin bitki örtüsü çeşitli otlar ve bozkır da denen steplerdir. Bu nedenle step iklimi olarak da adlandırılır.

Soğuk İklimler

Kutuplara yaklaştıkça ortaya çıkan iklimlerdir. Soğuk iklimleri kısaca ele alalım.

Tundra iklimi: 60 enleminden kutup iklimine kadar olan yerde görülür. Güney yarımkürede bu alanda kara olmadığı için bu iklim sadece Kuzey yarımkürede görülür. Havalar soğuk ve yağılar azdır. En sıcak mevsimde bile sıcaklık 10°'yi pek geçmez.

Ilıman bölgedeki yüksek dağlarda da bu iklime benzer iklim görülebilir. Çünkü dağlar yükseltiden dolayı düşük sıcaklıklara sahiptir. Bitki örtüsü çalı ve otlardan oluşan tundradır.

Kutup iklimi: Tundra ikliminin bitmesiyle kutup noktalarına kadar devam eden iklimdir. Dünya'nın gördüğü en düşük soğuklar burada görülür. Sıcaklık -40 derecelerde seyreder. Yerler buz ile kaplı olduğu için genellikle bitki örtüsü yoktur.

Türkiye'de Görülen İklimler

Yukarıda iklim çeşitlerini anlattık. Bu iklimlerden hangileri Türkiye'de görülür biliyor muyuz? Türkiye'de ana hatlarıyla 4 tane iklim görülmektedir.

Akdeniz iklimi
Karadeniz iklimi
Karasal iklim
Geçiş iklimi

Akdeniz iklimini ve karasal iklimi anlattık. Karadeniz iklimi ise Karadeniz ve enlemin birlikte ortaya çıkardığı bir iklim türüdür. Bu iklimde yüksek yağış ve nem vardır. Okyanusal ılıman iklime benzerlik gösterir. Geçiş iklimi ise diğer üç iklimin birden etki ettiği yerlerde görülen ve üç iklimden de özellikler taşıyan iklimdir.

Türkiye'de Akdeniz ve Ege kıyılarında Akdeniz iklimi, Karadeniz kıyılarından Karadeniz iklimi, İç bölgelerde karasal iklim ve Marmara bölgesinde geçiş iklimi görülür.

Etiketler:

coğrafya

Yorumlar

Yorum Yap