Edebiyat

Yazınsal Türler Konu Özeti

Yazınsal türleri özetlersek iki başlık altında toplamamız gerekir. Bunlar nesir türleri ve nazım türleri olarak guruplandırılacaktır.

Düzyazı (Nesir) Türleri

Önce düzyazı yani nesir türleri üzerinde özet olarak duralım.

Masal

Yeri ve zamanı belirsiz hayal ürünü ve olağanüstü olayların çoğunlukla insanüstü özelliklere sahip kahramanlar etrafında anlatıldığı, eğiticilik özelliği ağır basan sözlü ve anonim edebî metinlerdir. Kısa, yoğun ve sanatlı bir anlatımı vardır. Döşeme ya da tekerleme ile başlar.

Olay bölümü masalın asıl bölümüdür. Dilek bölümüyle son bulur. Evrensel değerler işlenir, iyilik-kötülük gibi zıt durumlar içerir.

Öykü

Yazarın yaşamış ya da yaşanması mümkün bir olayı yer ve zamana bağlayarak kurguladığı; ayrıntılara inmeden, yoğun ve çarpıcı bîr anlatmaya dayalı kısa edebî metinlerdir. Öyküde vurgu olaydadır.

Roman

Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün olaylar zincirini bütün karmaşıklığı ve ayrıntılarıyla bir bütünsellik içinde yer ve zamana bağlayarak kurguladığı anlatmaya dayalı edebî metinlerdir. Romanda vurgu kahramandadır.

Makale

Herhangi bir konuda gerçekleri açıklamak, görüş ve düşünceler öne sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için bilimsel verilere dayalı, süslü anlatımdan uzak bir dille yazılmış, nesnel iddialar ve gerekçeler içeren gazete ve dergi yazılarına makale denir.

Fıkra

Genellikle gazetelerde güncel ya da gündelik olayları, görüşlerini kanıtlama gereği duymadan, derinliğe inmeden, özgün bir üslupla ele alan kısa, yoğun yazılara fıkra denir.

Söyleşi

Kişinin, toplumun büyük kesimini ilgilendiren gündelik olaylarla ilgili duygu ve düşüncelerini, gazetelerde ya da dergilerde okuyucu ile konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde aktardığı yazılardır.

Deneme

Kişinin herhangi bir konuda kişisel görüşlerini, kesin kurallara varmadan ve kanıtlama ihtiyacı duymaksızın özgürce ve kendisiyle konuşuyormuş gibi samimi bir dille anlattığı yazı türüdür.

Eleştiri

Objektif bir bakış açısıyla sanatsevere ve sanatçıya yol göstermek amacıyla herhangi bir sanat eserini olumlu ve olumsuz bütün yönleriyle değerlendiren ve değerlendirmelerini örneklerle destekleyen yazılara eleştiri denir.

Anı

Kişinin geçmiş yaşantılarından kesitleri, sanatsal bir üslupla anlattığı yazılardır. Yazınsal tür olarak hangi tarzda yazılırsa o tarza daha yakın olur.

Günlük

Yaşanan olayların ve izlenimlerin tarih atılarak, günü gününe yazılması ile oluşan kısa yazılardır. Yazınsal türler içerisinde en bireysel olan türdür.

Mektup

Bir duygu, düşünce veya izlenimin birine aktarıldığı yazılardır.

Röpörtaj

Özel bir konu hakkında, konunun uzmanıyla yüz yüze, soru cevap şeklinde hazırlanan metinlerdir. Mülakatı yapan kişi, konuşmayı kendi planı doğrultusunda düzenleyerek mülakat metnini oluşturur.

Biyografi

Ünlü kişilerin hayatlarını, eserlerini ve yaptıklarını belgelere dayandırarak tüm yönleriyle açık ve sade bir dille anlatan yazılardır.

Otobiyografi

Kişinin kendi biyografisini yazmasıyla ortaya çıkan eserdir.

Söylev (Nutuk)

Bir topluluğa belli düşünceleri aşılamak, o topluluğu duygulandırıp çoşturmak amacı taşıyan güzel ve etkili konuşma metinleridir.

Gezi Yazısı

Kişinin gezdiği yerler hakkında okuyucusunun bir fikir sahibi olabilmesi için bilgi verdiği ve öznel değerlendirmelerini sunduğu yazı türüdür.

Tiyatro

Yazarın yaşanmış ya da yaşanması mümkün bir olayı sahnede canlandırılması amacıyla kurguladığı göstermeye dayalı edebî metinlerdir. Tiyatroyu Trajedi, Komedi ve Dram olarak üç alt başlığa ayırabiliriz.

Şiir (Nazım) Türleri

Şiir yazınsal türler içerisinde iki temel parçadan bir tanesidir. Şiirsel yazıları çeşitli özelliklerine göre sınıflandırabiliriz.

1) Lirik Şiir

Coşku dolu bir anlamıtı olan duygu yüklü şiirlerdir.

2) Pastoral Şiir

Doğa güzellikleri, köy yaşamı, kır sevgisi gibi içerği olan şiirlerdir.

3) Epik Şiir

Savaş, kahramanlık, yiğitlik gibi konuları işleyen çoşkulu şiirlerdir. Doğal epik ve yapay epik olmak üzere ikiye ayrılır.

4) Satirik şiir

Bir toplumun veya toplumu oluşturan belli parçaların eleştirildiği şiirlerdir.

5) Dramatik Şiir

Karşılıklı konuma şeklinde olan şiirlerdir. Manzum yazılmış tiyatro metinleri bu türe girer.

Şiirde Şekil Özellikleri

Şiirde satırların her birine dize (mısra), iki dizeden oluşan şiir birimine beyit, dört dizeden oluşan şiir birimine ise dörtlük denir. Şiirde hece sayısına veya hecelerin ses değerine göre ahenk oluşturulur. Bu da iki Türk Edebiyayı'nda genellikle iki ölçüyle sağlanmaktadır. İlki hece ölçüsüdür. Mısralardaki hece sayısının eşitliğine dayanır.

Edebiyatımızda genellikle 11'li hece ölçüsü kullanılmıştır. İkincisi ise aruz öçlüsüdür. Bu ölçüde hecelerin uzunlukları ve açık veya kapalı olmaları esastır. Divan edebiyatında aruz çok yaygındır. Bunların dışında iki ölçüyü de kullanmayan şairler 19. yüzyılda ortaya çıkmışlardır. Bu şairler eserlerinde herhangi bir ölçü kullanma gereği duymamışlardır.

Uyak

Dizelerde genellikle son seslerin aynı olması olayıdır. Tek harf aynı olunca yarım uyak, iki harf aynı olunca tam uyak, ikiden fazla harf aynı olunca da zengin uyak denir. Eğer aynı olan sesler dizelerde aynı anlamda kullanılmışsa buna redif denir. Yazınsal türlerden nazım türü olanlarda kullanılır.

Uyak düzenlerine göre de çeşitli türler ortaya çıkmıştır. Bir dörtlükte uyaklar sırasıyla aabb veya aaab şeklinde gidiyorsa buna düz uyak, abab şeklinde gidiyorsa çapraz uyak, abba şeklinde gidiyorsa da sarmal uyak denir.