Edebiyat

Halk Edebiyatı Özet

Halk edebiyatı İslamiyetten önceki Türk edebiyatı geleneğini sürdüren bir edebiyattır. Halk edebiyatı özet olarak aşağıda anlatılmıştır.

Genel özellikleri

Müzik eşliğinde sözlü olarak oluşur.
Gerçeklere dayalı, somut konular işlenir.
Yaygın olarak şiir kullanılır.
Nazım birimi dörtlük; ölçüsü hece ölçüsüdür.
Genel olarak yarım uyak hakimdir.
Dili günlük konuşma dilidir.

Halk Edebiyatı Ananim Halk Edebiyatı, Aşık Edebiyatı ve Tekke Edebiyatı olmak üzere üç başlık altında toplanır.

I. Anonim Halk Edebiyatı

Söyleyeni belli olmayan, toplumun ortak ürünü niteliğindeki eserlerdir. Dilden dile aktarılarak yayılır. Anonim halk edebiyatındaki mensur türler şunlardır: Halk Hikayeleri, Meddah, Orta Oyunu, Karagöz, Atasözü, Deyim, Tekerleme, Bilmece ve Fıkra.

Anonim halk edebiyatının önemli nazım biçimleri ise mani ve türküdür.

Mani

Sade, halk dili kullanılır. Aşk, güzellik, doğa, övgü, yergi, sevgi gibi konular işlenir. Genel olarak tek dörtlükten oluşur. 7'li hece ölçüsü kullanılır. Uyak düzeni aaxa şeklindedir.

Türkü

3 - 5 dörtlükten oluşur. Dörtlükler arasında iki dizelik kavuştaklar bulunur. Sade halk dili kullanılır. Her konu işlenebilir. Ninni türünü bu türün alt başlığı olarak sayabiliriz. 8'li ya da 11'li hece ölçüsü kullanılır. Uyak düzeni abab xx cccb xx şeklindedir.

II. Aşık Edebiyatı

Halk ozanları tarafından ve genellikle saz eşliğinde söylemen şiirlerdir.

Aşık Edebiyatı Nazım Biçimleri

Koşma: Lirik duyguların aktarıldığı, sevgi, doğa, yurt konulu şiirlerdir. 11'li hece ölçüsü ile oluşturulurlar.

Semai: Bir ezgiyle söylenen sevgi, doğa ve güzellij konulu şiirlerdir. 8'li hece ölçüsü ile oluşturulurlar.

Varsağı: Kahramanlık ve yiğitlik konulu şiirlerdir. 8'li hece ölçüsüyle oluşturulurlar.

Destan: Toplumu etkileyen önemli konuların işlendiği şiirlerdir. 11'li hece ölçüsüyle oluşturulurlar.

Aşık Edebiyatı Nazım Türleri

Güzelleme, taşlama, koçaklama ve ağıt en yaygın türlerdir. Bu türler koşma biçiminde meydana gelmiştir.

Güzelleme: At, doğa, yurt ve sevgili gibi varlıkların güzelliklerini anlatmak için söylenir.

Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek için söylenir.

Koçaklama: Çoşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir.

Ağıt: Bir kimsenin ölümü üzerine duyulan acıları anlatmak amacıyla söylenen şiirlerdir. Anonim ağıtlar da vardır.

Aşık Edebiyatının Temsilcileri

Köroğlu

Lirik kahramanlık şiirlerinin yanında aşk ve doğa güzelliklerini konu alan şiirlerde söylemiştir. Koçaklamalarıyla ünlüdür.

Karacaoğlan

Din dışı konularda yazmış, yaşama sevinci, insan ve doğa sevgisini dile getirmiştir. Aşık edebiyatının duygu yönünden en zengin ve güçlü şairidir. Koşma, semai ve varsağılarıyla ünlüdür.

Aşık Ömer

Kendini yetiştirmiş, Farsça öğrenmiş ve Divan edebiyatından etkilenmiş bir şairdir. 2000'den fazla şiiriyle devrinin ustası kabul edilmiştir.

Gevheri

Şiirlerinde yer yer yabancı sözcükleri ve manzumları kullanır. Aruz ölçüsünü de sıkça kullanan bir halk ozanıdır. Müzikle de ilgilenmiştir. Koşma ve türküleriyke ünlüdür.

Dadaloğlu

Osmanlı ordusuyla Türkmenler arasındaki çatışmalara katılmış, bu olayları yiğitçe bir eda ile koçaklamalarına yansıtmıştır. Ayrıca aşk ve doğadan söz eden şiirleri de başarılıdır. Koçaklamalarıyla ünlüdür.

Dertli

Bektaşi geleneğine bağlı toplumsal yergi içerikli şiirleri, şathiyeleri ve softalığı, yobazlığı eleştiren şiirleriyle tanınan bir halk ozanıdır. Taşlamalanyla ünlüdür.

Bayburtlu Zihni

Aruza merak salmış ama hece ile söylediği şiirleriyle ünlenmiştir. Taşlamaları ünlüdür.

Seyrani

Taşlamalanyla ünlüdür. Aruzla da şiirler söylemiştir. Dili yalın ve söyleyişi liriktir. Taşlamalarıyla ünlüdür.

Erzurumlu Emrah

İyi eğitimli, mutasavvıf bir ozandır. Aşk, gurbet, sıla özlemi konulu şiirlerinde coşkulu bir söyleyişi vardır. Koşmalarıyla ünlüdür

Aşık Veysel

Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığıyla gözünü kaybeden şair; aşktan, doğadan, kardeşlikten, birlikten, barış içinde yaşamaktan ve insanı insan yapan erdemlerden, hoşgörülü olmaktan bahseden şiirlerini saz eşliğinde söylemiştir. Köy enstitülerinde ders vermiştir.

III. Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı

Dini ve tasavvufi konuları işleyen Halk Edebiyatı koludur. Dili sadedir. Genellikle hece ölçüsü kullanılır. Aruz kullanan şairler de vardır. Şiirler birkaç dörtlükten oluşur. Çoğunlukla özel bir ezgiyle söylenir. Koşma gibi uyaklanırlar: abab cccb

Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı Nazım Şekilleri

1. İlahi

Tanrıyı övmek, ona yalvarmak için söylenen lirik şiirlerdir.

2. Nefes

Bektaşi şairlerinin yazdıkları tasavvufi şiirlere denir. Hz.Muhammed ve Hz. Ali'ye övgüler yer alır.

3. Nutuk

Tarikata yeni girenlere girdiği tarikatın kurallarını öğreten (didaktik) şiirlerdir.

4. Devriye

Tasavvuf düşüncesine göre evrenin yaratılışı ve Tanrı'ya dönüşü işleyen şiirlere denir.

5. Şathiye

İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Aslında tasavvufi kavramları işleyen şiirlerdir.

Tekke ve Tasavvuf Edebiyatının Temsilcileri

Hacı Bektaş-ı Veli

Bektaşi tarikatının kurucusu mutasavvıf bir şairdir. Nefesleriyle ünlüdür.

Yunus Emre

Lirik bir tekke şairidir. Halkın konuştuğu Türkçeyi bir edebiyat dili haline getirmiştir. Yalın ve içten bir söyleyişi vardır. Zaman zaman aruz ölçüsüyle ve Divan edebiyatı anlayışıyla da şiirler yazmıştır. Türkçe Divan sahibi ilk şairdir. İlahileriyle ünlüdür.

Hacı Bayram Veli

İyi bir eğitim almıştır. Bayramiyye tarikatınr kurmuştur. Sade bir dil ve lirik bir anlatımı vardır.

Kaygusuz Abdal

Şathiyeleriyle ünlü, iyi eğitimli, özgür düşünceli bir Bektaşi şairidir. Aruzla söylenmiş şiirleri de vardır.

Pir Sultan Abdal

Alevi-Bektaşi şiir geleneğinin en ünlü ve güçlü şairidir. Didaktik amaçlı eserlerini başarılı lirik bir anla-tımla söylemiştir. Bir ayaklanmanın önderliğini yapmış, asılarak öldürülmüştür.