Karbon Döngüsü

07.09.2017 - 18:34

Canlı dokularını oluşturan başlıca maddelerden biri de karbondur. Yaşam, organik moleküllerin varlığına bağlı bir olaydır ve bu moleküllerin yapısında da karbon yer alır. Karbonun yeryüzünde atmosfer, hidrosfer, litosfer ve canlıların yapısı olmak üzere başlıca dört büyük deposu bulunur. Canlıların başlıca karbon kaynağını karbondioksit oluşturur.

Şimdi öncelikle kısaca karbonun bulunduğu kaynakları inceleyim. Ardından da karbon döngüsü nasıl gerçekleşir buna değinelim.

Karbonun Bulunduğu Kaynaklar

Karbonun bulunduğu kaynaklar yukarıda da değindiğimiz gibi dört tanedir. Bunlar:

  1. Atmosfer
  2. Hidrosfer
  3. Litosfer
  4. Canlıların yapısı

Şeklindedir. Şimdi bunları kısaca ele alalım.

Atmosferde (hava küre) karbon CO2 olarak bulunur. Küresel ısınma büyük ölçüde atmosferde bulunan karbondioksit oranının bir sonucudur. Özellikle son 200 yılda petrol gibi fosil yakıtların çok kullanılması atmosferde karbondioksit miktarını arttırmıştır.

Atmosferdeki CO2 oranının artmasının diğer sebepleri;

  • Canlıların oksijenli solunumları
  • Tüm yanma olayları
  • Kireç taşının içindeki karbonun yavaş yavaş çözünerek karbondioksit olarak atmosfere geçmesi

Şeklinde sıralanabilir.

Hidrosferde (su küre) deniz, akarsu ve göllerde su içerisinde çözünmüş karbondioksit bulunur.

Su içindeki karbondioksitin kaynağı suda yaşayan tüketici canlılar ve atmosferdir. Özellikle su yüzeyinde meydana gelen dalgalanmalar ile atmosferden hidrosfere karbondioksit geçişi olur.

Litosferde (taş küre) bulunan kireç taşı, kömür gibi unsurlar bol miktarda karbon bulundurur. Organik  bileşiklerin temeli karbon olduğu için organik atıkların taşlaşmasıyla ortaya çıkan yapılar karbon açısından zengindir.

Canlıların yapısında da önemli miktarda karbon bulunur. Canlıların tamamı karbon kaynağıdır. Bütün organik bileşiklerin iskeletini karbon atomu oluşturur.

Hücrenin yapısında organik besinler olarak bulun an karbon, canlıların ölmesiyle çürükçüller tarafından CO2’ye dönüştürülerek atmosfere verilir.

Karbon döngüsü kısaca karbonun doğada bu unsurlar arasında yer değiştirmesiyle gerçekleşir.

Karbon Döngüsü Nasıl Gerçekleşir?

Bitkiler ve fotosentez yapan mikroorganizmalar atmosferdeki karbondioksiti fotosentez işleminde kullanır. Bunun sonucunda organik maddeler üretilir. Besin zinciri yoluyla otçul ve etçil hayvanların yapısına geçen karbonun bir kısmı, bitki ve hayvanların solunumlarıyla karbondioksit halinde atmosfere döner. Böylece, fotosentezle atmosferden alınan karbondioksitin bir bölümü canlıların hücre solunumu sonucunda döngüye yeniden girmiş olur.

Karbondioksitin bir kısmı yanıncaya ya da ayrıştırıcılar tarafından parçalanıncaya kadar organik maddeler içinde bağlı kalır. Ölü bitki ve hayvan artıklarındaki karbon, ayrıştırıcıların faaliyeti ile karbondioksit halinde atmosfere verilir. Bitkilerin ürettiği organik maddenin jeolojik zamanlar boyunca ayrışmadan gömülü kalmaları sonucu petrol, kömür, doğal gaz gibi fosil yakıtlar oluşur. Bunların yakılmasıyla açığa çıkan karbon, atmosfere karbondioksit olarak geri dönmektedir.

Kireçtaşı içinde de karbon yer almaktadır. Bu taşlar erozyon ve aşınma ile yavaş yavaş parçalanır. Böylece onların içindeki karbon ayrışır ve karbondioksit halinde suya ya da havaya karışarak karbon döngüsüne girer. Bazı deniz canlılarının kabuk ve kemiklerinde karbon depolanır ve böylece bir miktar karbon döngüden ayrılmış olur. Bu canlılar ölünce kalıntıları jeolojik zaman içinde kireçtaşı kayalarına dönüşür. Aradan çok uzun zaman geçtikten sonra bu kireçtaşı kayaları jeolojik olaylarla yeniden yeryüzüne çıkar ve aşınma ile karbon döngüsüne katılır.

Fosil yakıt tüketiminin artması, atmosferdeki karbondioksit miktarının sürekli olarak artmasına ve bu durum da doğal sera etkisini artırdığından küresel ısınmaya neden olmaktadır.

karbon döngüsü şeması

Yukarıdaki verilen karbon döngüsü şeması karbon döngüsünü özetlemektedir. Bahsedilen bütün bu süreçler kısaca özet olarak bu şemada vardır.

Son olarak atmosferde karbondioksit arttıran ve azaltan faktörleri ele alalım.

Atmosferde CO2 oluşmasını sağlayan faktörler şunlardır:

Atmosferde CO2 azalmasını sağlayan faktörler ise şunlardır:


Etiketler:
  • biyoloji    
  • Yorumlar
    Yorum Yap