Mutasyon Nedir?

27.01.2020 - 19:20

Biyolojide ve genetik biliminde çok önemli kavramlardan biridir mutasyon. Mutasyonun mantığını anlamadan genetiğin ve evrim biyolojisinin mantığını da anlayamayız. Bu yazıda mutasyon nedir sorusuna biyoloji açısından kısaca cevap verecek, ardından da konuyla ilgili detaylı bilgiler vereceğiz.

Canlıların genetik kod dizilimlerinde meydana gelen kalıcı değişimlere mutasyon denir. Mutasyonlar büyüklüğüne göre hastalıklara, ölümlere ya da iyi bir özelliğin kazanılmasına neden olabilir. Bazı durumlarda ise mutasyon aktif olmayan bir gen bölgesinde gerçekleşir ve olumlu ya da olumsuz bir etkisi görülmez.

Mutasyonu iyi anlamak için DNA nedir bilmemiz gerekir. DNA canlı hücrelerin yönetici molekülüdür. Burada bulunan genler hücresel fonksiyonları yönetir. Bu genler doğrultusunda protein sentezi yapılır. İşte mutasyon bu dizilimde meydana gelen değişimlerdir.

DNA protein sentezi yaparken RNA üretir. RNA da başka bir nükleik asittir. RNA üzerinde de yine nükleotit denilen parçalar bulunur. Nükleotitlerin dizilim sırası üretilen proteinin türünü belirler. Bazen mutasyon DNA üzerinde gerçekleşirken bazı durumlarda ise RNA üzerinde gerçekleşir.

Mutasyon nedir

Mutasyon ve modifikasyon çok farklı kavramlardır. Modifikasyon nedir adlı yazıda modifikasyonu detaylı olarak aktardık. Bu yazıda mutasyon üzerinde duracağız.

Mutasyonlar Neden Gerçekleşir?

Mutasyonlarla ilgili araştırmalar göstermiştir ki mutasyona neden olan birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörler içsel ve dışsal olabilir. İçsel faktörlere yanlış eşlenme örnek olarak gösterilebilir.

Hücrelerin üreme sürecinde DNA kendini eşler ve bir kopyasını oluşturur. Bu eşlenme sırasında bazen belirli noktalarda hatalar meydana gelir. Normalde hücrelerde bu hataları kontrol ederek düzeltmeye yarayan kontrol mekanizmaları bulunur. Ancak bazı durumlarda buna rağmen yanlış eşleme gerçekleşebilir.

DNA'nın yanlış eşlenmesi bazen küçük bir nükleotit ile gerçekleşebilirken bazen DNA'nın yapısını bozacak düzeyde geniş çaplı gerçekleşebilir.

Mutasyona içsel nedenler kadar doğal olmayan dışsal nedenler de neden olabilmektedir. Kimyasal maddeler, X ışınları, radyoaktif ışımalar gibi faktörler mutasyonlara neden olan en önemli faktörlerdir. Radyasyona maruz kalmanın en büyük etkisi mutasyonlara neden olarak genetik yapının bozulmasıdır.

Mutasyonlar küçük ya da büyük çaplı gerçekleşebilir. Bunların gerçekleşmesinde birçok farklı faktör rol oynayabilir. Bazı durumlarda nedeni bilinmeyen gen değişimleri de gerçekleşmektedir. Dolayısıyla mutasyonun nedeni ne olabilir sorusu için birçok farklı cevap bulunmaktadır.

Mutasyona neden olan faktörlere "mutajen faktörler" denir. Yine mutasyona uğramış gene ise "mutant gen" denir. Mutasyon sonucu özellikleri değişen canlı ise "mutant canlı" olarak isimlendirilir.

Mutasyon Sonucu Oluşan Hastalıklar

Yukarıda da belirttiğimiz gibi mutasyonlar küçük ya da büyük ölçüde genetik yapının bozulması manasına gelir. Bütün hücrelerimiz ve bütün canlılığımız genetik yapı tarafından idare edilmektedir. Durum böyle olunca mutasyon sonucunda hastalıkların çıkması da gayet beklenen bir durumdur.

Bütün canlı türlerinde mutasyonlardan kaynaklanan çeşitli hastalıklar bulunmaktadır. Basit yapılı canlılarda gerçekleşen mutasyonların ise büyük bir bölümü öldürücüdür.

İnsanlarda mutasyon sonucu oluşan binlerce hastalık türü vardır. Bu hastalıkların çoğu kendine özgü ve nadir görülen hastalıklardır. Özellikle radyasyona maruz kalan bölgelerde sakat çocukların doğması mutasyona uğramış genler nedeniyledir.

Mutasyonun neden olduğu en bilindik hastalık kanserdir. Kanser hücre döngüsünün bozulması ve hücrenin kontrolsüz çoğalmasıdır. Hücrenin bu döngüsü DNA tarafından kontrol edilir. DNA yapısının bozulması ise kansere neden olmaktadır. Bu nedenle radyasyona maruz kalmak kanser riskini arttırmaktadır.

Mutasyon sonucu oluşan hastalıklardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:

  • Down Sendromu
  • 6 parmaklılık
  • Kanserler
  • Farklı göz rengine sahip olma
  • Albino hastalığı
  • Hemofili

Mutasyon ve Evrimleşme

Evrim teorisine göre türleşmenin meydana gelmesindeki ana faktörlerden biri mutasyondur. Bugün görüldüğü gibi canlılık tarihinin her aşamasında çeşitli mutasyonlar meydana gelmiştir. Bu mutasyonlar bazı durumlarda türlerin yok olmasına, ya da bir türden başka bir türün çıkmasına neden olmuştur.

Evrimleşme mekanizması için şunu söylemek gerekir. Somatik hücrelerde yani vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar bir sonraki nesle aktarılmadığı için evrimleşmeye katkı sağlamaz. Ancak üreme hücrelerinde meydana gelen değişimler bir sonraki nesle aktarıldığı için evrime katkı sağlar.

Aslında mutasyonların ezici bir çoğunluğu zararlı ve öldürücüdür. Ancak bazı durumlarda mutasyonlar adaptasyona da neden olabilir.

Evrim teorisine göre canlılarda sürekli olarak çeşitli mutasyonlar gerçekleşmektedir. Bu sayede farklı genetik özelliklere sahip canlılar ortaya çıkmaktadır. Ortam koşulları değiştiği zaman bazı canlılar yeni şartlara ayak uyduramamakta ve yok olmaktadır. Genetik özellikleri yeni ortama uygun olan canlılar ise başarılı olmakta ve nesillerini devam ettirmektedir.

Böylece ortam şartlarının değişmesiyle yeni canlı türleri ortaya çıkmaktadır. Ancak bu süreçler binlerce yıla yayılmaktadır.

Evrim mekanizması birçok detayı olan karmaşık bir mekanizmadır. Mutasyon, doğal seçilim, kalıtsal varyasyonlar ve ortam koşullarının değişmesi gibi birçok faktör bu karmaşık süreçlerde etkilidir. Biz burada sadece mutasyonun etkilerinden basit düzeyde söz ettik.

Mutasyonların türlere süper özellikler katması teorisi üzerinden çeşitli fantastik ögeli sanat eserleri ortaya çıkmıştır. Örneğin filmlere göre süper kahramanlar da mutasyon sonucu oluşmuş mutant canlılardır.

Mutasyon Çeşitleri

Çok farklı özelliklere sahip binlerce mutasyon çeşidi bulunmaktadır. Mutasyonların sınıflandırılması çeşitli ölçeklere göre yapılabilir.

Kalıtıma göre mutasyonlar ikiye göre ayrılır:

  1. Somatik mutasyon: Vücut hücrelerinde gerçekleşir ve gelecek nesle aktarılmaz.
  2. Germ hattı mutasyonu: Üreme hücrelerinde meydana gelir ve gelecek nesillere aktarılır.

Nedenlerine göre mutasyonlar ikiye ayrılır:

  1. Kendiliğinden mutasyon: Herhangi bir dış etki olmadan doğal etkenlerle meydana gelir.
  2. Uyarılmış mutasyon: Dış etkenlere bağlı ortaya çıkar. Kimyasal maddeler, yüksek sıcaklık, radyasyon gibi faktörler örnek gösterilebilir.

Mutasyonlar bazen mutasyonun büyüklüğüne göre sınıflandırılır. Bunu da temelde ikiye ayırabiliriz:

  1. Kromozom yapısının değişmesi: DNA eşlenirken hata gerçekleşmesi sonucu oluşur. Nokta mutasyon bir organik bazın değişmesidir. Yerine koyma mutasyonu ise birden fazla nükleotitin yerine başkalarının gelmesidir. Yine genetik dizilimden belirli bir bölümün silinmesi, araya başka bir dizilimin girmesi, aradan herhangi bir bilginin silinmesi, eşlenmenin ters yapılması gibi çeşitleri bulunur.
  2. Kromozom sayısının değişmesi: Hücre bölünürken herhangi bir safhada kromozomların ayrılmaması sonucu sayı değişir. Down sendromu bunun en bilindik örneğidir.

Bunun dışında gerçekleşmesi mekanizmasına göre ya da organizma üzerinde yaptığı etkiye göre mutasyonları sınıflandırmak da mümkündür. Bu açından bakıldığında çok farklı çeşitte mutasyonlar olduğunu söylemek mümkündür.

Etiketler:
  • biyoloji    
    • Yorumlar
    Yorum Yap

    Son Eklenenler

    Son Etiketler

    2013 - 2022 © Webders.net