Bitkisel Dokular

İleri yapılı bitkilerde benzer görev için özelleşmiş hücrelerden oluşan dokular vardır. Bitkilerdeki bu dokuları temel olarak ikiye ayırabiliriz. Bunlar bölünür ve bölünmez dokulardır. 

A. Bölünür (Meristem) Doku

Hücreleri küçük, ince zarlı, bol sitoplâzmalı ve büyük çekirdeklidirler. Hücrelerinde koful ya yok ya da azdır. Diğer bitkisel dokuların kaynağını oluşturur. Bitkinin ömrü boyunca bölünme özelliğine sahip hücrelerin meydana getirdiği dokuya birincil meristem denir. Bitkinin kök, gövde ve dalların uç kısmında görülür. Bu bölgelere bitkinin büyüme noktası denir. Büyüme bölgelerine dıştan içe doğru dermatojen, periblem ve plerom denen üç ayrı bölge bulunur. Dermatojen epidermayı, priblem kabuk bölgesini, plerom da merkezi silindiri meydana getirir. Değişmez canlı dokuların sonradan bölünme özelliği kazanmasıyla ikincil meristem oluşur. Bu meristem kambiyum ile mantar meristemi (fallojen) kök ve gövdenin enine büyümesini sağlar. 

B. Değişmez (Bölünmez) Dokular

Bu doku hücreleri birincil ya da ikincil meristem hücrelerinden meydana gelirler. Hücreleri büyük, sitoplâzmaları az, kofulları çok ve çeperleri kalındır. Bölünme özellikleri yoktur. Değişmez doku hücreleri görevlerine göre beşe ayrılır. Bunlar temel doku, koruyucu doku, iletim doku, destek doku ve salgı dokudur. 

1. Temel Doku (Parankima)

Bitkinin her organında bulunur. Hücreleri ince çeperli ve bol sitoplâzmalıdır. Kofulları küçük ve sayıca azdır. Görevlerine göre şu şekilde bulunmaktadır. 

Özümleme parankiması: Yeşil bitkilerin yapraklarında, genç gövde ve dallarında bulunur. Hücreleri çok sayıda kloroplast taşır. Fotosentezi gerçekleştiren dokudur. Yapraklarda, üst yüzeydekine palizat, alt yüzeydekine ise sünger parankiması denir. Palizat parankimasında kloroplast miktarı daha fazladır. 

Havalandırma parankiması: Bataklık ve su bitkilerinin kök ile gövdelerinde bulunur. Hücreleri arasında geniş boşluklar mevcuttur. Bitkinin gaz alışverişine yardımcı olurlar. 

İletim parankiması: Hücreleri kloroplast taşımaz. Özümleme parankiması ile iletim demetleri arasında bulunur. Bu iki doku arasında su ve besin maddelerinin iletilmesini sağlar. 

Depo parankiması: Bitkilerin kök, gövde, tohum ve meyvelerinde bulunur. Yedek besin ve su depo ederler. İnce zarlı, genelde klorofilsiz ve büyük hücrelerden oluşmuştur. 

2. Koruyucu Doku 

Bitkinin kök, gövde, yaprak ve meyvelerinin dışını örten dokudur. Hücreleri bitkilerin yaşadığı ortama göre şekillenmiş, zarları kalınlaşmış, kitinleşmiş ve hatta bazen mantarlaşmıştır. İkiye ayrılır.

Epidermis

Dermatojen hücrelerin farklılaşmasından meydana gelir. Genellikle tek sıralı hücrelerden yapılmış bir dokudur. Hücreleri arasında boşluk yoktur. Epidermisten oluşan yapılar gözenek, kütikula ve tüylerdir. Kütikula tabakası bitkilerde su kaybını önler ve epidermisin direncini arttırır. Tüyler görevlerine göre örtü, salgı, tırmanma ve savunma çeşitlere ayrılır. Gözenekler klorofilli, fasulye gibi karşı karşıya duran iki hücreden oluşmuştur. Çoğunlukla yaprakların alt yüzeyinde bulunur. 

Stomalar sayesinde bitkilerdeki gaz alışverişi ve terleme olayları düzenlenir. Stoma açıklığının açılıp kapanmasında fotosentez, ışık ve turgor basıncı etkili olur. 

Periderm

Çok yıllık bitkilerde kök ve gövdenin üzerini örter. Üst tabakasında ölü mantar hücreleri varır. Üzerinde lentisel adı verilen kovucuklar bulunur. Lentiseller sayesinde gaz alış verişi sağlanır. 

3. İletim Doku

Bitkilerdeki iletimi sağlayan dokudur. Bu doku sayesinde hücreler arası madde taşıması gerçekleşir. İki tip iletim dokusu vardır. Bunlar odun ve soymuk borularıdır. 

Odun boruları (ksilem)

Plerom hücrelerinin değişmesiyle meydana gelirler. Topraktaki su ve bu su içerisinde erimiş olan inorganik maddeleri emerek yapraklara taşırlar. Trake, trakeid, ksilem parankiması ve ksilem sklerenkiması denilen dört elemandan oluşmuşlardır. Odun boruları ölü hücrelerden meydana gelmişlerdir. Su ve minerallerin taşınmasında enerji kullanmazlar. 

Soymuk boruları (floem)

Plerom hücrelerinin değişmesiyle meydana gelirler. Yapraklarda fotosentez sonucu oluşan ürünlerin bitkinin diğer kısımlarına ve köklerde oluşan aminoasit ve proteinlerin üst kısımlara taşınmasını sağlarlar. Soymuk borularında madde taşınımı çift yönlüdür. Taşıma enerji harcanarak gerçekleşir ve iletim yavaştır. Hücreler arası zarlar tamamen erimeyip kalburlu bir görünüş alırlar. Bu dokuyu oluşturan hücreler canlıdır. 

4. Destek Doku

Bitkiye diklik, sertlik ve dayanıklılık sağlar. Otsu ve büyümekte olan bitkilerde dayanaklılık hücrelerin turgor basıncı ile sağlanır. Çok yıllık bitkilerde ve tek yıllık bazı gövdeli bitkilerde iki tip destek doku gövdeyi dik tutar. Bunlar pek doku ve sert dokudur.

Pek doku: Hücreleri canlıdır. Uzamakta olan organlarda, genç gövdelerde, yaprak ve çiçek saplarında bulunur. Köşe kollenkiması ve levha kollenkiması gibi çeşitleri vardır. 

Sert doku: Hücrelerin bütün çeperleri kalındır. Sitoplâzma ve çekirdekleri yoktur. Bu doku bitkinin çeşitli dokuları arasında tek tek dağılmış olarak bulunur. 

5. Salgı Doku

Hücreleri canlı, bol sitoplâzmalı ve büyük çekirdeklidir. Reçine ve çeşitli uçucu sıvılar salgılar. Salgı maddeleri hücre içinde depo ediliyorsa buna hücre içi salgı denir. Salgı maddeleri hücre çeperinden dışarıya atılıyorsa buna da hücre dışı salgı denir. Bu doku ile salgılanan maddeler bitkinin savunması gibi çeşitli görevlerde kullanılır. Bu dokuyu meydana getiren hücreler salgı yaptıkları için bol miktarda golgi aygıtı bulundururlar.