Ekber ve Erşed Sistemi

21.02.2020 - 20:40

Osmanlı Devletinde çeşitli zamanlarda çeşitli sistemler uygulanmıştır. Bu sistemlerden biri de tahta kimin geçeceğiyle ilgili olan ekber ve erşed sistemi dediğimiz sistemdir. Bu yazıda ekber ve erşed sistemi nedir, ne zaman getirildi, sistemim ilk padişahı kimdir gibi sorulara yanıt vereceğiz. Ancak önce bu sistemi kısaca tanıtalım.

Osmanlı Devletinde kardeş katlini önlemek için getirilmiş ve yaşı büyük, olgun şehzadenin babasından sonra tahta geçmesi usulüne dayanan veraset sistemine ekber ve erşeş sistemi denmektedir.

Ekber ve erşed sistemi kardeş şehzadelerin katledilmemesi amacı ile getirilmiştir. Ancak bu sistemin olumlu yönleri olduğu gibi olumsuz yönleri de vardır.

Ekber kelime anlamı olarak büyük, erşed ise olgun demektir. Büyük ve olgun şehzadenin yönetime gelmesinin ülke yönetimine fayda sağlayacağı düşünülmüştür.

ekber ve erşed sistemi

Ekber ve Erşed Sistemi Ne Zaman Getirildi?

Ekber ve erşed sistemini getiren padişah Sultan I. Ahmet'tir. I. Ahmet Kanuni Sultan Süleyman'ın torunun torunudur. Osmanlı Devletinin de 14. padişahıdır. Daha önceleri Osmanlı'da veraset sistemi tahtın babadan oğla geçmesi esasına dayanmaktadır.

Osmanlı Devletinden önceki Türk devletlerinde de uygulanan bu sisteme göre başarılı şehzade kardeşlerini devre dışı bırakıp tahtı ele geçirirdi. Ardından tahta tehlike olabilecek kardeşlerini öldürerek birliği sağlardı. Bu usûl Fatih Kararnamesi ile de yazılı hale gelmiştir.

Ancak asırlardır süregelen bu sistem bir hanedan trajedisine dönüşmekteydi. Çünkü kardeşlerini öldüren padişah bazen halk tarafından zalim olarak görülmekteydi. Ayrıca kardeşe kıymak zor bir psikolojik durumdur.

I. Ahmet'in babası olan III. Mehmet (13. padişah) tahta geçince 19 tane erkek kardeşini öldürttü. Bunların büyük bir bölümü küçük çocuktu. III. Mehmet buna rağmen tahtta sadece 9 yıl kaldı. 37 yaşında vefat etti. Yine III. Mehmet kendisine rakip gördüğü en büyük oğlu Şehzade Mahmut'u annesiyle birlikte öldürdü. Geriye küçük oğulları I. Ahmet ve I. Mustafa kaldı.

I. Ahmet 13 yaşında tahta geçince kardeşi I. Mustafa'yı öldürmek istemedi. Bunun yerine Mustafa'yı sarayda bir odaya kapattı ve kimseyle görüşmesine izin vermedi. Böylece Osmanlı Devletinde sancağa çıkma usulü kalktı ve kafes sistemi denilen sistem de devreye girdi.

I. Ahmet 14 yıl tahtta kalktıktan sonra 27 yaşında hastalanıp vefat etti. Yerine oğlu değil, kardeşi I. Mustafa geçti. Ekber ve Erşed sisteminin ilk padişahı I. Ahmet'tir.

Ekber ve Erşed Sisteminin Olumlu ve Olumsuz Yönleri

Mantık olarak bakıldığı zaman ekber ve erşed sisteminin kardeş katlini önlemesi iyi bir şey olarak görülebilir. Ayrıca olgun ve yaşı büyük padişahın tahta geçmesi de olumlu değerlendirilebilir. Ancak bu sistemin uygulanabilmesi için şehzadelerin sancağa çıkmaması ve kafeste hapsedilmesi gerekiyordu.

Dolayısıyla ekber ve erşed sisteminin olumlu yönü kadar olumsuz yönleri de bulunmaktadır. İyi niyetli olan bu sistem sorunları yeteri düzeyde çözememiştir.

Asıl uygulamada sistemin amacı olgun şehzadeyi padişah yapmak iken hapis hayatı yaşayan şehzadelerin akıl sağlığı bozulmuştur. Bu nedenle bu sistemden sonra niteliksiz padişahlar tahta çıkmaya başlamıştır.

Ayrıca Osmanlı tahtında 3 tane akıl sağlığı yerinde olmayan padişah da bu sistemden sonra tahta çıkmıştır.

I. Ahmet'in büyük oğlu Genç Osman (II. Osman) sefere çıkmadan önce kendisinden bir yaş küçük kardeşini öldürtmüştür. Çünkü kendisi seferdeyken kardeşinin tahta çıkarılmasından endişe etmiştir. Bu olay da kafes sisteminin kardeş katline engel olamadığını göstermiştir.

Ekber ve Erşed Sisteminin Sonuçları

Ekber ve erşed sistemi Osmanlı'da şehzade kaynaklı isyanları büyük ölçüde sona erdirmiştir. Ancak bu sistemin uygulanabilmesi için büyük ve olgun kardeş tahta geçtikten sonra kardeşlerinin ona isyan etmemesi gerekmekteydi. Bunun için de kardeşlerin sancaklara idareci olması usulü kaldırılmıştır.

Osmanlı Devletinde padişahın çocukları sancaklara idareci olarak atanırdı. Şehzadelerden doğan torunlar da belirli bir yaşa gelindiğinde idareci olurlardı. Bu eski Türk geleneklerinden gelen bir kültürdür. Böylece hanedan devletin her yerinde var olmuş ve gelecekteki padişahlar da tecrübe kazanmıştır. Ancak bunun bedeli de şehzade isyanları ve taht kavgalarıdır.

Şehzadelerin taraftar toplamaması için kimseyle görüşmemeleri, hapiste sürekli ölüm korkusu yaşamaları ciddi bir psikolojik bunalım getirmiştir. Ayrıca kafeste kalan şehzadeler iyi eğitim alamamakta, devlet tecrübesi kazanamamakta ve sonradan kafesten çıkarılarak tahta oturtulmaktadır.

Bunun en doğal sonucu niteliksiz padişahların artmasıdır. Osmanlı Devletinde duraklama devrinden itibaren birçok padişah devlet işleriyle ilgilenmemiş ve idareyi tecrübeli vezirlere bırakmıştır.

Osmanlı Devletinde şehzadelerin sancağa çıkma usulünü kaldıran yani kafes sistemini getiren III. Mehmet, ekber ve erşed sistemini usûl olarak getiren ise onun oğlu I. Ahmet'tir.

Ekber ve Erşed sistemi uzun süre uygulamada kalmıştır. Sultan II. Mahmut çocuklarına özgürlük ortamı tanımıştır. Ancak şehzadeler için hapis hayatının bitmesi ancak saltanatın kalkmasıyla mümkün olmuştur.


Etiketler:
  • tarih    
  • Yorumlar
    Yorum Yap