İltizam Sistemi Nedir?

18.02.2019 - 01:13

İltizam sistemi Osmanlı tarihinde ekonomi ve vergi sistemini köklü etkilemiş bir politikadır. Bu politikanın yarar ve zararlarını anlayabilmek için önce iltizam sistemi nedir bunu anlamak gerekir. Bu yazıda iltizam sistemiyle ilgili bilgemiz gereken temel bilgileri olabildiğince basit bir şekilde anlatmaya çalışacağız.

İltizam sistemi kısaca belli bir bölgedeki vergi toplama hakkının belirli bir süre ile ve belirli bir bedel karşılığında kişiler devredilmesidir. Bu vergiyi almaya hak kazanan kişiye mültezim denmektedir.

Mültezimlerin seçilmesi için genellikle ihale yapılırdı. Bu sayede en yüksek vergiyi toplayacağını iddia edene devlet bu hakkı tanırdı. Mültezim toplayacağı vergi bedelinin 3 yılını genellikle devlete peşin öderdi. Böylece devlet gelecek 3 senede toplayacağı vergiyi tek seferde almış olurdu.

Osmanlı maliyesinin güçlü olduğu Yükselme Devrinde bu sistem sadece devletin memur gönderme maliyetinin yüksek olduğu uç bölgeler için uygulanmıştır. Duraklama ve gerileme döneminde bozulan maliyeye nakit sağlamak için birçok yer iltizam sistemiyle satışa çıkarılmıştır. Bu sistemle devlet aslında vergi toplama hakkını belirli bir bedelle devretmiş oluyordu. Mültezim ise toplayacağı vergiden daha azını devlete peşin vererek arada oluşan fark ile para kazanıyordu.

İltizam sistemi nedir

Malikane Sistemi Nedir?

İltizam sistemi Ortaçağda Avrupa'da uygulanan bir sistemdir. İltizam usulüne benzer olduğu için konuyu anlamak adına buna da kısaca değinelim. Malikane sistemi iltizam hakkının süresiz devredilmesidir. Avrupa'da feodaliteye neden olan ve merkezin gücünü kaybetmesine neden olan bu sistem zamanla Osmanlı Devletinde de uygulanmaya başlamıştır.

Osmanlı devleti esasen merkeziyetçi yönetimi benimsediği için malikane sistemi Osmanlıya uygun bir sistem değildir. Ancak gerileme döneminin yaşanmasıyla birlikte artan mali sıkıntıları gidermek için daha büyük gelirlere ihtiyaç duyulmuştur. Bunu sağlamak için de daha önce süreli verilen vergi toplama hakkı daha yüksek miktarlar alınarak süresiz devredilmeye başlanmıştır.

Bu sistemle devlet hızlı ve büyük gelir sağlamakta ancak gelecekte alacağı vergiyi heba etmektedir. Bu hakkı alan kişilerin ekonomik olarak çok güçlenmesi ve halkı süresiz bir şekilde sömürmesi ise büyük sıkıntılara neden olmuştur. Osmanlı Devletinde toprak ağalığının temeli malikane sisteminin uygulanmasıyla atılmıştır. O dönemden kalan bazı toprak ağaları Cumhuriyet dönemine kadar dahi varlıklarını ve güçlerini korumuştur.

İltizam Sisteminin Sonuçları

Yukarıda bahsettiğimiz gibi aslında bu sistemin ana mantığı devleti vergi toplama yükünden kurtarmaktır. Tımar sistemi de yine devletin vergi toplama yükünü azaltmak ve askeri gücünü korumak içindir.

Ancak iltizam sisteminin merkeze yakın eyaletlerde de sürekli olarak uygulanması ve bazı yerlerde bunun süresiz bir şekilde verilmesi çok ciddi sorunlara neden olmuştur. En başta vergi toplama hakkını devletten alan kişiler karlarını arttırmak için vergi toplama konusunda acımasız davranmış ve halka eziyet etmiştir. Bu da halkı mutsuz etmiş ve güven ortamını zamanla zedelemiştir.

İltizam sisteminin sonuçları maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

  • Vergi toplamayan devlet bazı yerlerde otoritesini yitirmiştir.
  • Mültezimler vergi topladıkları yerlerde halka yaptıkları baskıyla huzursuz bir ortam oluşturmuştur.
  • Devlet süresiz verilen iltizamlarla gelir kaybına uğramıştır.
  • Osmanlı halkı arasında büyük gelir adaletsizlikleri doğmuştur.
  • Tımar arazilerinin de bu sisteme dahil edilmesi askeri açıdan güç kaybına neden olmuştur.
  • Yer yer isyanlar çoğalmış, tarımsal üretim olumsuz etkilenmiştir.

Bu gibi nedenlerden dolayı esasen fayda sağlamak amacıyla ortaya çıkan iltizam sistemi zamanla faydadan daha çok zarar sağlamış ve devlet hazinesini olumsuz etkilemiştir.

İltizam Sistemiyle İlgili Sorular

İltizam sistemi nedir kısaca öğrendik. Şimdi de bu konuda sık sorulan bazı sorulara cevap vererek konuyu pekiştirmeye çalışalım.

İltizam sistemini ilk uygulayan padişah kimdir?

İltizam sistemi Yükselme Devrinde toprakların fazla genişlemesiyle gelmiştir. I. Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman) bu sistemi uygulayan padişah olmuştur. Ancak kaynaklarda bu sistemin Fatih Sultan Mehmet döneminde uygulanmaya başladığı ile ilgili rivayetler de bulunmaktadır.

İltizam sistemi ne zaman kaldırıldı?

İltizam sistemini Sultan II. Mahmut Tanzimat Fermanı ile kaldırmak istemiştir. Ancak bu sistemin kaldırılmasıyla vergi gelirleri düşmüş ve mecburen sistem uygulanmaya devam edilmiştir. Daha sonra Sultan Abdülmecid Islahat Fermanıyla bir daha kaldırmak istemiş fakat yine tam başarılı olunamamıştır. İltizam sistemi tam olarak Cumhuriyet döneminde sona ermiştir.

Tımar ve iltizam sistemi arasındaki benzerlik nedir?

Her iki sistemde de devlet vergi toplama hakkını başkalarına devretmiştir. Ancak tımar sistemi asker yetiştirme odaklı olup seçili kişilere verilirken iltizam sisteminde vergi gelirleri para karşılığında ve ihale usulüyle satılmıştır.

Müsadere sistemi nedir?

İltizam sistemiyle veya başka bir yöntemle haksız kazanç sağlayarak güçlenen ve devletin otoritesine tehlike oluşturan bazı kişilere devlet müsadere uygulamıştır. Müsadere, devletin mal varlığına el koyması olarak özetlenebilir.

Etiketler:
  • tarih    
    • Yorumlar
    Yorum Yap

    Son Eklenenler

    Son Etiketler

    2013 - 2022 © Webders.net