Toplumsal Değişme Nedir?

Toplumun kültürünün, yapısının ve toplumsal davranışlarının zaman içinde farklılaşmasıdır. Toplumsal yapıdaki farklılaş­madır. Toplumsal değişme bir toplumun yapısında, kurumlarında ya da kurumların birbiriyle olan ilişkilerinde meydana gelen değişmelerdir. Örneğin, son altmış yıldır Türkiye tarım toplumu özelliğinden sanayi toplumuna doğru değişmiştir. Bu da toplumdaki insanların yaşam biçimiyle ilgilidir. Bun­dan on yıl önce yadırganan birçok davranış, bugün normal olarak karşılanıyorsa bu toplumsal değişmenin sonucudur.

Toplumsal değişimin özellikleri

• Değişme kaçınılmazdır. Her toplum mutlaka değişir. Değişme süreklidir.
• Toplumların değişme hızı birbirlerinden farklı olabilir.
• Maddi özellikler manevi özelliklere göre daha hızlı değişir.
• Değişme olumlu veya olumsuz yönde olabilir.
• Toplumun farklı öğelerindeki değişme birbirini etkiler.

Toplumsal değişme ile ilgili kavramlar

İlerleme: Toplumun belli bir özelliğinin daha olumluya, iyiye, yararlıya doğru değişmesidir.

Gelişme: Birden çok alanda meydana gelen ilerlemedir.

Evrim: Toplumun yavaş yavaş daha mükemmele doğru değişmesidir. Evrim daha çok bir insan ömründen fazla sürede meydana gelen değişmeyi ifade eder.

İhtilal (Devrim): Toplumun yapısında çok hızlı ve köklü biçimde ve çoğu zaman zor kullanılarak meydana gelen değişmedir. 1789 Fransız ihtilali, 1917 Rus ihtilali gibi.

İnkılâp: Toplumda önemini ve İşlevini yitirmiş unsurların yerine yenilerinin konulmasıdır, ihtilalden farkı zor kulla­nılmadan olmasıdır.

Modernleşme: Toplumun geri kalan ve verimsizleşen yapısının daha işlevsel hale gelmesidir. Geri kalmış toplumların ilerlemiş toplumların seviyesine ulaşmalarıdır.

Sosyal Değişmeyi Etkileyen Faktörler

Fiziksel Çevre Koşulları: Doğadaki deprem, su baskını, iklim değişiklikleri gibi faktörler insanların yaşamını ve iletişi­mini etkileyerek toplumda değişikliğe yol açabilir, insanların doğayı tahrip etmesi sonucu yaşamın elverişsiz hale gelmesi de çevre ve nüfus arasındaki dengeyi bozarak toplumsal değişmeye sebep olur.

Teknoloji Faktörü: İnsanların doğayı kendi yararına kul­lanmak adına geliştirdikleri her türlü faaliyete teknoloji denir. Teknolojik ilerlemeler sonucu meydana gelen sanayileşme, üretimin artması, kentleşme gibi toplumsal olaylar toplumun yapısını da büyük ölçüde değiştirmiştir. Örneğin makineleşmenin sonucu tarım nüfusu azalmış, eğitim zorunlu hale gelmiş, kent nüfusu artmıştır.

Kültür Faktörü: Kültür yeni ihtiyaçlarla ve teknolojinin ge­lişmesi ile sürekli değişir. Maddi kütür ve manevi kültür öğelerinin birbirini değiştirmesi, kültürleşme de toplumsal değişmeye yol açar. Radyo-televizyon, internet, ulaşım va­sıtaları, turizm ve sanatsal etkinlikler sonucu oluşan kültürel etkileşimler kültürde ve toplumda değişme meydana getirir.

Demografi (Nüfus) Faktörü: Nüfusun sayısı, nüfusun yaş ortalaması, eğitim seviyesi, kentte veya kırsal kesimde yaşaması gibi faktörler toplumsal yapıyı etkiler.

Ekonomi Faktörü: Uygulanan ekonomik sistem toplum­sal değişmeyi etkiler. Örneğin, kapitalist ekonomik sistemi­nin uygulandığı toplumlar değişime daha açıktır.

İnsan Faktörü: Toplumdaki tek bir insan bile toplumsal değişmeyi tek başına yönlendirebilir. Atatürk, Gandi, gibi in­sanlar içinde yaşadıkları toplumu hatta birçok toplumu etki­lemişlerdir.

Toplumsal Değişme Tipleri

1. Serbest Toplumsal Değişme: Topluma herhangi bir mü­dahale olmaksızın kendiliğinden meydana gelen değişme­dir. Serbest değişme toplumun İç dinamiklerinden veya dış etkileşimden kaynaklanabilir. Değişme planlı ve programlı değildir. İki toplum arasındaki göçler, turizm faaliyetleri, kitle iletişim araçları serbest toplumsal değişmeyi hızlandırır.

2. Müdahale Yoluyla Toplumsal Değişme: Müdahalenin kendi kendine olmadığı planlı ve programlı şekilde yönlen­dirildiği değişmelerdir. İki şekilde oluşur.

a) Demokratik Planlı Değişme: Adalet, özgürlük, eşitlik gi­bi toplumun ortak faydası göz önünde tutularak yapılan ve toplumun denetimine açık olan değişmedir. Toplumda var olan veya gelecekte çıkması muhtemel sorunların ve İhtiyaç­ların giderilmesi amaçlanır. Demokratik değişimin planlan­masında yöneticiler, bilim adamları, toplumu temsil eden si­yasi parti, sendika, dernek gibi gruplar, uzmanlar katkıda bulunurlar.

b) Baskı Yolu ile Toplumsal Değişme: Toplumun yapısının zorla değiştirilmesidir. Genellikle diktatöral ve otokratik yö­netimlerde gerçekleşir. Baskı yolu ile değiştirme, değişimi kısa sürede elde etmek için yöneticiler tarafından merkezi planlama ile yapılır. Halkın bu planlamaya müdahale etmesi veya planlamayı denetlemesi mümkün değildir. Bulgaris­tan’da bir dönem Türklerin isimlerinin zorla değiştirilmesi baskı yoluyla yapılan toplumsal değişmedir.

Toplumsal Gelişme

Bir toplumda ekonomik büyümeyle birlikte kültürel ve sos­yal alandaki ilerleme ile ortaya çıkan durumdur. Sözgelimi bir toplumda halkın ekonomik geliri yükselmiş, yatırımlar ve üretim artmış bununla birlikte sağlık, güvenlik, alt yapı, şe­hirleşme, kültürel öğeler gibi alanlarda da ilerleme olmuşsa orada toplumsal gelişmeden söz edilebilir. Toplumsal gelişmenin öğeleri ekonomik büyüme, orta sınıflaşma ve toplumsal bütünleşmedir. 

1. Ekonomik Büyüme: Ekonomideki nicelik olarak meyda­na gelen iyileşmedir. Üretimde, verimlilikte, gelirde meyda­na gelen iyileşmedir. Ülkenin zenginleşmesini gösterir.

2. Orta Tabaka Genişlemesi: Toplumsal Tabakalaşma siste­minde alt tabakadaki insanların yaşam tarzlarının iyileşerek, yükselerek, gelişerek orta ve üst tabakalara yükselmesidir. Böylece toplumun imkânlarından alınan payın daha adil da­ğıtıldığı, gelir durumunun dengeli olduğu eğitim, sağlık, sos­yal ve kültürel imkânlardan halkın birbirine yakın düzeyde yararlandığı durumdur. Sosyal alanlardaki gelişmeler halkın birbirine yakın yaşama düzeyine ulaşmalarını sağlar.

3. Toplumsal Bütünleşme: Toplumdaki fertlerin ortak duy­guları, değerleri paylaşması, aralarında iletişimin, dayanış­manın yüksek olması insanların, kurumların bir arada bulun­masını sağlar. Toplumu meydana getiren maddi ve maddi olmayan öğelerin bir anlam belirtecek ve işleyen bir bütün olacak biçimde birbirini tamamlamalarına toplumsal bütün­leşme denmektedir.

Toplumsal bütünleşme iki şekilde ortaya çıkmaktadır. 

Fonksiyonel bütünleşme: Toplumu oluşturan kurum, grup ve örgütlerin işleyen bir bütün oluşturmasına fonksi­yonel (işlevsel) bütünleşme denir. Fonksiyonel bütünleş­menin en önemli özelliklerinden biri iş bölümüdür.

Mana etrafında bütünleşme: Toplumu bir arada tutan or­tak değerleri paylaşmayı ifade eder. İnanç birliği, ülkü bir­liği, tarih bilinci, vatan sevgisi gibi.

Toplumsal Gelişme

Bir toplumda kültürün maddi ve manevi öğelerinin birlikte iş­leyen bir bütün oluşturacak şekilde birbirini tamamlayamamasına denir. Toplumsal bütünleşmenin tersi bir durumdur.

Toplumsal çözülme ile toplumsal kurumlar arası işbirliği azalır, toplumun manevi değerlerine olan inanç zayıflar, toplum­sal sorunlar artar. Toplumsal çözülmenin temel nedenleri şunlardır. 

İş bölümü yetersizliği: Toplumda cinsiyet, yaş, eğitim seviyesi, meslek vs. özelliklere göre işlerin verimli bir şekil­de paylaşılamamasıdır.

Örgütlenme yetersizliği: Toplumsal yapıyla uyumlu ör­gütlerin oluşturulamaması, toplumsal kurumların çözülmesi, toplumu zor sorunlarla karşı karşıya bırakır ve çözülmeye sebep olur.

Milli ve manevi değerlerin zayıflaması: Toplumu bir ara­da tutan vatan sevgisi, tarih bilinci, din gibi değerlere olan inancın zayıflaması toplumsal çözülmeyi hızlandırır.