Kültür

Kültür, sosyolojinin temel konularından biridir. Kültürün bir­çok tanımı yapılmıştır. Buna göre kültür:

• Bir toplumun yaşayış ve düşünce tarzı, sanat, edebiyat ve dinle ilgili değerleri, adet, gelenek ve eğlenceleridir.
• Kültür bir milletin kendine özgü dil, ahlak, hukuk, din, es­tetik, ekonomi, fikir ve fen hayatlarının ahenkli bütünüdür.
• Kültür bir toplumun kendisidir.
• Kültür doğada hazır olarak bulunanların haricinde insan eliyle yapılan her şeydir.

Bu tanımların ortak yönlerinden hareket ederek kültür, “toplumların tarihlerinden devraldıkları ve kendilerinin de katkıda bulunarak sonraki nesillere aktardıkları maddi ve maddi olmayan mirasın bütünüdür.” şeklinde tanımla­nabilir.

Kültürün maddi ve maddi olmayan öğeleri vardır. Kültürün maddi olmayan (manevi) öğeleri sosyal hayatı düzenleyen her türlü inanç, değer, ahlak, yasa, gelenek ve göreneklerdir. Maddi kültür öğeleri ise bir toplumun yaşamak ve çevresini değiştirmek için kullandığı nesnelerdir. (Ev, cami, saban, ta­bak, elbise vs.)

Maddi kültür

• İnsanların yaptıkları araç, gereçlerdir. Araba, köprü, TV, cami, okul gibi.
• Toplumun teknolojisini, hüner, becerilerini ifade eder. Ta­biatı düzenler.
• Manevi kültüre göre daha hızlı değişir.

Manevi kültür

• İnsanların İlişkileri sonucu doğan yazılı veya yazılı olma­yan kurallar.
• Toplumsal yaşamı düzenleyen yasalar adetler, gelenek ve görenekler, ahlak ve inançlar gibi.
• Maddi kültüre göre daha yavaş değişir.

Maddi kültür, manevi kültürün eşyaya yansımış biçimidir. Bu öğeler birbirini karşılıklı etkiler.

Kültürün özellikleri

• Kültür toplumsaldır. Toplumdaki tüm insanların ortak ma­lıdır.
• Kültür öğrenilir ve öğretilir.
• Kültür tarihseldir. Bir anda değil, zamanla oluşup geliş­miştir.
• Kültür süreklidir. Toplumla birlikte varlığı devam eder.
• Kültür görelidir. Toplumdan topluma ve aynı toplumda za­manla değişiklik gösterir.
• Kültür insanlardan etkilenir ve insanları etkiler.

Kültürün işlevleri

• İnsanın davranışlarını düzenler. Kültür insanların toplum içinde nasıl davranması gerektiğini belirleyerek toplumsal düzeni sağlar.
• Toplumları birbirinden ayırt eder.
• İhtiyaçların giderilmesini sağlar, ihtiyacı karşılamayan kültür öğesi zamanla ortadan kalkar.
• Toplumsal dayanışmayı sağlar. Aynı kültürü paylaşan bi­reyler biz bilincine ulaşır ve aralarında özel bir bağlılık olu­şur.

Kültürün kazanılması

• Her insan içinde yaşadığı toplumun kültürünü kazanır.
• Birey kültürlenmeyle kültürel bir kimlik kazanır.
• Sosyalleşme ile de sosyal bir kişilik kazanır.
• Kültürel kimlik, bireyin yaşadığı toplumunun genel ve özel kültürel unsurlarına ve kişisel özelliklerini katmasıyla edi­nilir.

Kültüre katılma: Bireyin, toplumun, grupların, kategorilerin kültürünü kazanma kazandırma sürecidir. Derneğe üye ol­ma veya zorunlu eğitim alma gibi süreçler kültüre katılma süreçleridir. Birey kültürü üç şekilde katılabilir. 

1. Kültürüm genel unsurlarına katılma: Dili öğrenme, gi­yim tarzı, inanç sistemi, genel davranış kalıplarını öğren­medir.

2. Kültürün özel unsurlarına katılma: Bireylerin gelişim düzeylerine, ilgilerine, çıkar ve görüşlerine belli kuralla­ra bağlı olarak uygun toplumsal grup ve etkinliklerine katılmadır. Zorunlu eğitimde geçerek, öğretmen, doktor olmak gibi.

3. Seçenekler yoluyla kültürel unsurlara katılma: Bireyin isteğiyle katılmasıdır. Derneğe, partiye sendikaya veya sanat etkinliklerine katılması gibi.

Kültürle İlgili Kavramlar 

Kültürleşme: Birbirinden farklı kültürlerin etkileşime gir­meleri sonucu her iki kültüründe değişmesidir. Günü­müzde kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, turizm, uluslararası spor ve sanat organizasyonlarının etkisiyle kültürleşme artmıştır.

Kültürel yayılma: Bir bölgede ortaya çıkan kültürel öğe­nin başka toplumlar tarafından benimsenmesidir. Örne­ğin, buzlu çayın Türk toplumu tarafından kullanılmaya başlanması gibi.

Kültürleme: Bireyin içinde yaşadığı toplumun kültürel özelliklerini benimseyerek topluma uyum sağlamasıdır. Bireyi toplumun bir üyesi haline getiren bu sürece “kül­türe katılma” da denir. Bireyin veya grubun toplumun kültür kalıplarını edinmesi sürecidir. “Sosyalizasyon” da denir.

Kültürel çözülme: Kültürün farklı öğelerinde meydana gelen değişmelerin farklı hızlarda olmasından dolayı or­taya çıkan sosyal problemlerdir. Kültürel gecikmede de­nilen bu kavramda genellikle kültürün maddi öğelerinde meydana gelen hızlı değişmeye manevi kültür öğeleri ayak uyduramaz.

Kültür şoku: Bir kültürden başka bir kültüre geçen birey­lerin yeni kültüre uyum sağlayamaması sonucu ortaya çı­kan sıkıntı ve bunalımlardır. Avrupa’ya giden Türk işçileri­nin ilk yıllarda yaşadıkları sorunlar kültür şokuna bir örnektir. Aynı şekilde küçük bir köyden bir metropole taşınan insanın da kültür şoku yaşaması çok olasıdır. 

Kültürel yozlaşma: Kültürel sömürü ve kültürleşme so­nucu ortaya çıkan bozulmadır. Dilimizin yabancı kelime­lerin istilasına uğraması sonucu markaların, lokantala­rın, işyerlerinin, mağazaların İngilizce kelimelerle ifade edilmesi bir kültürel yozlaşmadır.

Kültürel değişme: Toplumun ihtiyaçları doğrultusunda kültürün bazı öğelerinin yerine yenilerinin geçmesidir. Geleneksel kültürel öğelerin yerine yeni kültür öğeleri­nin geçmesi, Buluşlar, icatlar, teknoloji, kitle iletişim araçları, göçler kültürel değişmeyi tetikler. Toplumun bü­tünüyle veya bazı kurumlarıyla değişmesidir.

Kültürel çatışma: Birbirini benimsemeyen ve çıkarları uyuşmayan kültür grupları arasındaki mücadeledir. Dı­şarıdan alınan kültürlerin toplumun bazılarınca benim­senip, bazılarınca benimsenmemesi sonucu ortaya çı­kan çatışmadır. Ya da nesiller arası çatışmadır. Arabesk, pop gibi... Kültürel çatışmalarda şiddete başvurulması ise terördür. Farklılıklara karşılıklı hoşgörü ve saygı du­yulması gerekir.

Alt kültür: Toplum içinde değişik toplumsal gruplara ait kültürel öğelere denir. Toplumun genel kültürünün bölgelere ve halklara göre farklılaşmasıdır. Ege kültürü veya Karadeniz kültürü ülkemizdeki bölgesel kültür farklılıklarına örnektir.

Kültürlenme: İki farklı kültürün etkileşimi sonucu ikisin­de de bulunmayan yepyeni bir sentezin (birleşimin) orta­ya çıkmasıdır. Gecekondu ve arabesk bir biriyle ilişkili kavramlardır.

Kültürel asimilasyon: Bir kültürün açık ve gizli, başka bir kültürü kendi içinde eriterek yok etmesidir. Zorla kül­türleme de denir.

Kültürel farklılık: Toplumları birbirinden ayıran özellik­lerin bütünüdür. Avrupa kültürü ile Türk kültürünün farklı olması kültürel farklılık örneğidir. 

Kültürel benzeşme: Kültürler arasındaki farkların azal­masıdır. Kültürel benzeşme yaşayan iki kültür arasında fark giderek azalır.

Kültürel ilerleme: Toplumsal gelişmeyi sağlayıcı, insan­ların ihtiyaçlarını karşılayıcı nitelikteki değişmedir. Kültürlerin ilerlemesi topluma fayda sağlar.

Kültürel merkeziyetçilik (Etnosantrizm): Kişinin kendi kültürünü diğer kültürler açısından değerlendirmesidir. Aşırı ırkçılıktır.

Kültür emperyalizmi: Bir devletin ekonomik ve siyasal çıkarları için başka kültürleri özlerinden uzaklaştırıp ken­di kültürünü dayatmak suretiyle uyguladığı kültürel sö­mürüdür. Kendi dilinin yerine yabancı kavramların sıklık­la kullanılması gibi.

Zorla kültürleme: Bir kültüre mensup birey ve grupla­rın başka kültür tarafından zorla değiştirilmesidir.

Kültürel özümseme: Bir kültürün bir başka kültürü gi­derek kendine benzetmesi, kültürel egemenliği altına al­masıdır. Sömürge devletlerde genelde sömürgeci devletlerin kültürü özümsenir.