Nöron Nedir?

28.04.2020 - 09:30

İnsan vücudu çok sayıda hücrenin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Bütün dokularımız küçük yapıdaki çok sayıda hücrenin bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Vücudumuzdaki hücrelerin birçoğunda görevlerine göre farklılaşma vardır. Bu yazıda nöron nedir sorusunu ayrıntılı bir şekilde yanıtlamayı düşünüyoruz. Öncelikle nöronun kısaca tanımı yapalım. Ardından konuya derinlemesine gireriz.

Sinir sistemini oluşturan sinir hücrelerine nöron denir. Birçok açıdan diğer hücrelerden farklılaşan nöronların sinirsel iletim yapmak gibi bir görevi vardır. Bu sayede vücudumuz beynimiz tarafından kontrol edilmektedir.

Sinir hücreleri vücut içerisinde haberleşmeyi sağlarlar. Dış ortamdan duyuların alınması ve bu duyulara karşı tepkilerin verilmesi sinir hücreleriyle mümkündür. Beyin nöron ve ona yardımcı olan hücrelerden oluşmuştur.

Nöronlardan oluşan sinir sistemi vücudun her yerine dağılmış durumdadır. Beyin ve omurilik gibi yapılar sinir sisteminin idare edilmesinden sorumludur.

Nöronun Yapısı

Yetişkin bir insanda yaklaşık 150 milyar kadar nöron yani sinir hücresi bulunduğu tahmin edilmektedir. Bu sinir hücrelerinin büyüklükleri birbirinden farklıdır. Çok küçük sinir hücreleri olduğu gibi gözle görülebilen sinir hücreleri de bulunmaktadır.

Aşağıdaki görsel üzerinden bir sinir hücresinin yapısı gösterilmiştir.

Nöronu Oluşturan Bölümler

Şimdi sırasıyla bir sinir hücresinin bölümleri üzerinde duralım.

Çekirdek: Sinir hücresinin çekirdeğidir. Hücrenin yönetim birimidir.

Hücre Gövdesi (Soma): Çekirdeği içinde barındıran kısımdır. Ucunda bulunan yapılar sayesinde diğer hücrelerden bilgi alır.

Dendrit: Hücre gövdesine bağlı küçük kıvrımlı çıkıntılardır. Başka sinir hücrelerinden bilgileri alarak aksona doğru taşınmasını sağlarlar.

Akson: Hücrenin çıkıntı kısmıdır. Hücrenin uzunluğunu akson oluşturur. Hücre gövdesinden gelen bilgileri taşır ve bir sonraki sinir hücresine iletir.

Schwann Hücresi: Aksonu saran yapılardır. Miyelin yapıyı oluşturur.

Miyelin Kılıf: Bazı nöronlarda görülen ve aksonu saran kılıf yapısıdır. Miyelin bulunan hücrelerde sinirsel iletim çok daha hızlı gerçekleşir.

Ranvier Boğumu: Miyelin kılıfların daraldığı yerlerdir. İki Schwann hücresinin arasında ranvier boğumu bulunur. Boğum sayısı arttıkça sinirsel iletim yavaşlar.

Nöronda taşınan bilgiye uyartı ya da impuls denir. Her impuls yeni taşınan bir bilgidir.

Nöronda Uyartının Taşınması

Sinir sisteminin temel görev elemanı olan nöronlar uyartıları taşıyarak faaliyet gösterir. Uyartının iletilmesi birkaç basamaktan oluşur.

Işık, sıcaklık, basınç gibi dış uyaranlar reseptörlerle algılanır ve aksona iletilir. Sinir hücresinden uyarı iletilirken ATP harcanır. Bu nedenle sinir hücrelerinin enerji ihtiyacı fazladır.

Nöronlarda uyarı iletilirken fiziksel ve kimyasal değişim olur. İletim iyon değişimleri sonucu oluşan elektriksel yük ile gerçekleşir.

Diğer hücreler gibi sinir hücrelerinde de (nöronlarda) hücre zarının zarlarının iki yüzeyi arasında elektrik yük farkı mevcuttur. Bu yük farkının neden olduğu potansiyel farka zar potansiyeli adı verilir. Zar potansiyelinin nedeni hücre içi ve dışındaki iyonların farklı olmasıdır. Sodyum ve potasyum iyonlarıyla işleyen bu sisteme sodyum potasyum pompası denir.

Hücrenin iç tarafında daha çok olan iyon potasyum (K^-) iyonudur. Ancak sodyum (Na⁺) da vardır. Negatif yük olarak da klor (Cl^-) bulunur. Hücre dışında ise sodyum potasyumdan daha fazla bulunmaktadır.

Sinir hücresinden uyartı geçerken sodyum ve potasyumlar yer değiştirir. Bu süreçte polarizasyon, depolarizasyon ve repolarizasyon görülür. Bunların detaylarını sinir sistemi ve duyu organları konusunda anlattığımız için burada tekrar değinmeyeceğiz.

Uyartı (impuls) nöron boyunca dendrit ucundan akson ucuna doğru hareket eder. Sinirler arasında ise akson ucundan dendride doğru iletim olur.

İki Nöron Arası İmpuls Taşınması

Nöron boyunca impuls taşınması olayını kısaca anlattık. Ancak uyarının bir nörondan diğerine de geçmesi gerekir. Böylece sinir hücreleri birbirine bağlanarak bir bütün olarak çalışabilir.

Bir sinir hücresinin aksonu ile diğerinin arasındaki boşluğa sinaps denmektedir.

Nöronun akson ucunda sinaptik yumru denilen genişlemiş bölümler bulunur. Sinaptik yumruda sinaptik keseler ve yüksek miktarda mitokondri organeli bulunur. Sinaptik keselerden salgılanan kimyasal maddeler bir sonraki nörona geçerek uyarıyı ona iletir. Bu kimyasal maddelere nörotransmitter denir.

Sinirlerimizde çok çeşitli nörotransmitter maddeler bulunur. Bunların en çok bilinenleri asetilkolin, noradrenalin, dopamin, seratonin ve histamindir.

Nöron Çeşitleri

Yukarıda bahsettiğimiz gibi vücudumuzda çok sayıda nöron bulunmaktadır. Bazı farklı özellikler taşıyan bu nöronları temel olarak üç şekilde sınıflandırmaktayız.

1. Duyu Nöronları (Getirici Nöronlar)

Adından da anlaşılacağı üzere duyuları almamızı sağlayan nöronlardır. Bu nöronlar sayesinde duyu organlarımızdan çevremizi algılarız.

Duyu organlarında bulunan alıcı hücrelerden (reseptör ya da almaç) aldıkları uyarıyı merkezi sinir sistemine taşırlar.

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşmaktadır.

Duyu nöronlarının dendritleri reseptör hücrelere, aksonları ise diğer sinir hücrelerine bağlanmıştır.

2. Motor Nöronlar (Götürücü Nöronlar)

Motor nöronlar götürücü nöronlardır. Duyu nöronlardan alınan duyuya karşı tepki oluşturulmasını sağlamaktadır.

Merkezi sinir sisteminden yani beyin ya da omurilikten alınan sinyalleri tepki organlarına iletirler. Tepki organları bu sayede faaliyete geçer. Efektör de denilen bu organlar kas veya salgı bezleri olabilir. Bu sayede hareket sağlanabilir ya da bir salgı üretilebilir.

Motor nöronların dendrit uçları diğer nöronlara, aksonları ise tepki organına bağlanmıştır.

3. Ara Nöronlar (Bağlayıcı Nöronlar)

Ara nöronlar adından da anlaşılacağı üzere bağlayıcı nöronlardır. Temel görevler duyu ve motor nöronları birbirine bağlamaktır.

Ara nöronlar merkezi sinir sisteminde bulunmaktadır.

Ara nöronların hem dendrit ucu hem de akson diğer nöronlara bağlanmıştır. Bu sayede sinirler arasında bağlantı kurulmaktadır.

Ara nöronlar akson ve dendritleri ile diğer nöronlara bağlıdır.

Beyin Nöronları Ne İşe Yarar?

Nöron nedir, nöronların görevleri nelerdir ve nöron çeşitleri hakkında konuştuk. Yukarıda da belirttiğimiz gibi beyin ve omurilik gibi merkezi sinir sistemi elemanlarında da nöronlar bulunur. Beyin nöronlarının ne işe yaradığına da kısaca değinmeye çalışalım.

Beynimiz hem birçok refleksin kontrol merkezi hem de bilinçli davranışlarımızın yönetim alanıdır. Dolayısıyla hem yaşamak için temel olan her şey beynimiz tarafından idare edilir. Hem de öğrenmek, düşünmek, hayal kurmak gibi faaliyetler beyin sayesinde gerçekleşir.

Beynimizin bu denli karmaşık işleri yürütebilmesinin sırrı özelleşmiş birçok hücre türünü içermesidir. Beynimizde çeşitli özellikler için özel üretilmiş nöronlar ve bu nöronların çevresinde bulunan yardımcı hücreler vardır.

Yeni bir bilgiyi beynimize kaydettiğimizde yeni sinirsel bağlantılar oluşur ve yeni sinapslar meydana gelir. Bu şekilde beynin karmaşık bir düzeni vardır.

Beynin çalışma prensiplerinin detayı bugün dahi tam olarak çözülebilmiş değildir.

Etiketler:

biyoloji

Yorumlar

Yorum Yap