Monarşi Nedir? Monarşi Ne Demek?

27.03.2018 - 23:02

Monarşi tarih boyunca çok yaygın olmuş bir yönetim sistemidir. Kelimedeki “mono” ifadesinden de anlaşılacağı gibi idarenin tek bir kişinin elinde toplanması monarşinin en temel özelliğidir. Devletin en tepesinde bütün gücü elinde bulunduran “monark” yani hükümdar bulunur. Hükümdar farklı dil ve kültürlerde kral, han, sultan, bey, padişah gibi unvanlar da kullanabilir.

Yazının genelinde monarşi nedir sorusunu irdelerken, monarşinin temel özelliklerine ve çeşitlerine de değineceğiz.

Monarşinin Özellikleri

Monarşi ne demek artık biliyoruz. Şimdi de bütün monarşilerde ortak olan bazı özellikleri değinelim.

Yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin en temelinde bir kişi vardır.
Hükümdar köklü bir hanedana sahiptir ve yönetim hakkı miras usulüyle devredilir.
Hükümdar hükmetme yetkisine ömür boyu sahiptir.
Toplum ve devlet hükümdara bağlıdır. Hükümdar da toplum ve devlete bağlıdır.
Hükümdar yurttaşların birliğinin bir sembolüdür.

Monarşilerde kana veya soya bağlı bir aile hükmetmekle yetkilidir. Cumhuriyet ile yönetilen ülkelerde bu durumun anlaşılması biraz güçtür. Çünkü esasen cumhuriyet monarşinin tam tersidir. Yönetimde sınıfsal ayrıcalıklı bir gurubun olmamasına cumhuriyet denir.

Monarşi ile oligarşi kavramı da sıkça karıştırılmaktadır. Oligarşide bir gurup yönetirken, monarşide tek kişi yönetimde etkindir.

Monarşi Çeşitleri

Monarşi çok köklü bir yönetim sistemi olmasına rağmen farklı zaman ve toplumlarda bazı farklılıklarla uygulanmıştır. Gerektiğinde ayakta kalmak için çağın getirdiği değişimlere ayak uydurarak kendini değiştirmiştir. Monarşiyi anlamak için en yaygın monarşi türlerini bilmek gerekir.

Mutlak monarşi
Meşruti monarşi

Monarşiler mutlak ve meşruti olarak temelde ikiye ayrılır. Ancak bunun yanında yönetiminin çeşitli niteliklerine göre farklı sınıflandırmalar yapılabilir. Örneğin hükümdarın sadece erkek çocuk olduğu monarşiler ile kadınların da hükümdar olabildiği monarşileri ayırabiliriz.

Mutlak Monarşi Nedir?

Mutlak monarşi tarihte bildiğimiz en klasik ve yaygın olan monarşi türüdür. Hükümdarın yetkileri adeta sınırsız denilebilecek düzeydedir. Hükümdarın kararı kesin hükümdür. Bu açından hükümdar yürütmenin yanında yasama ve yargılama haklarına da sahiptir.

Osmanlı Devleti son yarım asrına kadar mutlak monarşi ile yönetilmiştir. Ancak bununla birlikte hükümdarların da çeşitli yasalarla kısıtlandığını görebilmekteyiz. Örneğin devletin teokratik kimliğinden dolayı hükümdarın da dinin hükümlerine bağlı olması söz konusudur.

Mutlak monarşilerde merkezi otorite güçlüdür. Avrupa’da zamanla derebeyliklerin ortadan kalkmasıyla krallar daha çok güç kazanmış ve mutlak monarşiler yaygınlaşmıştır.

Meşruti Monarşi

Bazen seçimli monarşi ya da parlamenter monarşi olarak adlandırılan yönetim sistemi bugün Avrupa’da hala yaygın olan bir sistemdir. Meşruti monarşi denince akla gelen ilk örnek doğal olarak İngiltere'nin merkezinde olduğu krallıktır. Çünkü çok eski bir meşrutiyet olmasının yanı sıra devamlılık ve başarı sağlamıştır.

Meşruti monarşi ya meşrutiyet hükümdarın yetkilerinin anayasa veya bir sözleşme ile sınırlandırıldığı sistemdir. Meclis halk tarafından seçilir ve şekillendirilir. Hükümdar en üst kurum olarak birliği temsil eder ve bir onay makamıdır.

Bugün İngiltere'de güçlü bir demokrasi olmasına rağmen İngiltere meşruti bir monarşidir. Teorik monarşi olarak görülen bu tür yönetimlerde demokrasinin gayet iyi işlediği çeşitli örneklerde görülmektedir. Hükümdarın yetkisi tamamen semboliktir.

Osmanlı son dönem aydınlarının genel isteği İngiltere'ye benzer bir meşrutiyet kurmaktı. Böylece hükumetin denetlenmesi ve devletin kurumsallaşması ile birçok sorun çözülecekti. Ancak Mustafa Kemal bu görüşlerin ötesine geçerek Fransız Devrimindeki gibi bir dönüşümle monarşiyi kaldırarak yerine cumhuriyeti getirmiştir. Bu toplum binlerce yıldan bu yana ilk kez cumhuriyetle tanışmıştır.

Teokratik Monarşi Nedir?

Monarşi ile ilgili merak edilen kavramlardan biri de teokratik monarşi kavramıdır. Bu kavram tek hükümdarın dini ilkelere bağlı olarak yönettiği ve dinin devletin ana ideolojisi olduğu durumlarda ortaya çıkar.

Hükmetme yetkisinin Allah’tan alındığına inanmak teokratik bir monarşi için yeterli değildir. Aynı zamanda devletin ana ekseninin de din merkezli olması gerekir. Suudi Arabistan teokratik monarşiye örnek olarak gösterilebilir. Hanedan hükümdarlığının olduğu bu ülkede devletin ana omurgası İslam dini üzerine oturmuştur.

Vatikan ise teokratik kimliğinin yanında seçimli monarşi olarak değerlendirilmektedir. Çünkü Papalar babadan oğla değil seçimle iş başına gelmektedir.

Monarşi ile Yönetilen Ülkeler

Monarşi bir yönetim sistemi olarak birçok ülkede var olmasına rağmen hemen hemen hepsinde farklı karakter kazanmıştır. Bunların içinde özellikle Avrupa monarşilerinin çok başarılı olduğunu söylemek mümkündür.

Monarşi ile yönetilen ülkeler şöyle sıralanabilir:

Avustralya (commonwealth)
Bahamalar (commonwealth)
Bahreyn
Belçika
Belize (commonwealth)
Bhutan
Birleşik Arap Emirlikleri
Brunei
Büyük Britanya
Danimarka
Fas
Grenada (commonwealth)
Hollanda
İspanya
İsveç
Jamaika (commonwealth)
Japonya
Kanada (commonwealth)
Kuveyt
Lesotho
Liechtenstein
Lüksemburg
Monako
Malezya
Nepal
Norveç
Papua Yeni Gine
Solomon Adaları
Suudi Arabistan
Svaziland
Tayland
Tonga
Umman
Ürdün
Vatikan
Yeni Zelanda (commonwealth)

Görüldüğü gibi krallıkla yani monarşi ile yönetilen günümüzde birçok ülke bulunmaktadır. Commonwealth ülkeleri İngiltere'nin çekildiği eski sömürgeleriyle birlikte kurduğu bir birliktir. Bu topluluğa üye olan ülkelerin hepsinin başında İngiltere hükümdarı bulunur.

Etiketler:

siyaset

Yorumlar

Yorum Yap