Gamet Nedir?
Bu yazıda biyoloji bilgisi açısından çok kritik bir kavram olan gamet üzerinde duracağız. Gamet nedir kısaca söyledikten sonra gamet oluşumu ve özellikleri üzerinde durmaya çalışacağız.
Üreme hücrelerine gamet denir. Gametin kısaca tanımı budur. İnsanda sperm ve yumurta üreme hücrelerdir. Bunlar insanın gamet hücreleridir. Tohumlu bitkilerde ise üreme hücreleri polenlerdir.
Gamet Oluşumu
Gamet oluşumuna gelmeden önce en temel soruyu cevaplayalım. Gamet hücreleri kaç kromozomludur? Gametler n kromozomludur. Yani vücut hücrelerinin (2n) yarısı kadar kromozom taşırlar. 2n kromozomlu hücreye diploit, n kromozomlu hücreye ise haploit denir.
Gamet oluşumu mayoz bölünme ile gerçekleşir. 2n kromozomlu diploit hücrelerden mayozla n kromozomlu 4 tane haploit hücre oluşur. Böylece gamet oluşumu tamamlanmış olur.
İnsanlar üzerinden düşünürsek spermlerin oluşmasını sağlayan spermatogenez ve yumurtanın oluşmasını sağlayan oogenez birer gamet oluşturma sürecidir.
Döllenme denilen süreçle bu n kromozomlu iki hücre birleşerek yeniden diploit (2n) bir hücre meydana getirir. Buna zigot denir. Zigotla yeni bir canlının temeli atılmış olur.
Erkek bireylerde 2n kromozomlu sperm ana hücreleri bulunmaktadır. Bu hücreler mitoz geçirerek sayılarını arttırırlar. Sonra mayozla n kromozomlu spermler üretilir. Böylece sperm ana hücresinin tükenmesi engellenir. Dişi bireylerde ise yumurta hücresinin sayısı bellidir ve artmaz.
Mitozla Gamet Oluşumu
En çok merak edilen konulardan biri mitozla gamet oluşumudur. Yukarıda gamet oluşumunun temelinde mayoz olduğunu söyledik. Ancak bitkilerde bu durum biraz daha farklıdır. Mayoz bölünme ile oluşan n kromozmlu hücreler mitoz bölünme geçirerek gamet oluşturur. Mayozla üretilen hücreler gerçek gamet özelliği göstermez.
Bitkilerde gamet oluşmasını sağlayan evreye gametofit denir. Bu konuda şunu aklınızda tutmanızda fayda vardır. Spor oluşumu mayoz ile, gamet oluşumu ise mitoz ile sağlanır.
Ancak üreme hücresinin oluşması için önce kromozom sayısının yarıya inmesi yani mayoz geçirilmesi gereklidir.
Gamet Çeşitleri
Gametler cinsiyet açısından erkek ve dişi gametler olarak ikiye ayrılır. Ancak gametleri şekil olarak da sınıflandırırız.
Bazı erkek ve dişi gametler benzer boyut ve şekildedir, diğerleri boyut ve şekil bakımından farklıdır. Alglerin ve mantarların bazı türlerinde erkek ve dişi gamet hücreleri neredeyse aynıdır ve her ikisi de çoğunlukla hareketlidir. Bu tür gametlerin birleşmesi izogami olarak bilinir.
Eğer dişi ve erkek gametleri farklı boyuttaysa buna heterogami denir. Heterogami ikiye ayrılır. Eğer dişi ve erkek gametler arasındaki fark azsa buna anizogami denir. Fakat aradaki fark büyükse bu duruma da oogami adı verilir.
İnsanlarda yumurta hücresi büyük ve hareketsizdir. Sperm hücresi ise çok daha küçüktür ve hareketlidir. Bu nedenle insan üremesinde heterogami çeşidi olan oogami görülür diyebiliriz.
Bitkilerde Gamet Oluşumu
Bitkilerde gametler polen (erkek) ve yumurta (dişi) şeklindedir. Bu gametlerin oluşması hayvanlara göre daha karmaşıktır.
Polen oluşumu polen kesesinde meydana gelir. Polen ana hücresi 2n kromozomludur. Önce mayoz bölünme ile 4 adet n kromozomlu mikrospor meydana gelir. Bu hücreler endomitoz geçirerek iki çekirdekli hale gelir. Bu çekirdeklerden biri polen tüpünü oluşturan vejetatif çekirdek, diğeri ise yumurtayı dölleyen generatif (dölleyici) çekirdektir. Bu iki çekirdeğin bir araya gelmesiyle polen oluşur.
Bitkilerde yumurta oluşumu da şöyle gerçekleşir: Tohum taslağında bulunan 2n kromozomlu yumurta ana hücresi yine mayoz bölünme geçirerek 4 tane n kromozomlu makrospor hücreyi oluşturur. Bu hücrelerden üçü kaybolur biri de gelişerek megaspor hücreyi meydana getirir.
Megaspor hücresi art arda 3 mitoz bölünme geçirince toplamda 8 çekirdekli bir yapı oluşturur. Bu yapıya embriyo kesesi denir. 8 çekirdekten üçü antipot çekirdek olarak isimlendirilir. Antipot çekirdekler karşı tarafta yer alır. Geriye kaldı 5 çekirdek. Bunlardan da ikisi ortaya dizilir ve polar çekirdek adını alır.
Geriye kalan 3 çekirdek biraz daha alt kısımda bulunur. Bunlardan sadece bir tanesi yumurta hücresini oluşturur. Kalan ikisine de sinerjit hücresi denir. Antipot ve sinerjit çekirdek yok olur ve geriye sadece yumurta ve kutup hücreleri kalır.
Etiketler:
Son Eklenenler
- Tarımla İlgili Meslekler
- Matematiği İyi Olmayanlar Hangi Mesleği Seçmeli?
- Antropoloji Nedir?
- Dünyanın Kaç Türlü Hareketi Vardır?
- Toplumsal Düzeni Sağlayan Kurallar Nelerdir?
- Cumhuriyet Yönetiminin Değerleri Nelerdir?
- İklim ve Hava Olayları Arasındaki Fark
- 1 Asal Sayı Mıdır?
- Homeostasi nedir?
- 2 ile Bölünebilme Kuralı