Ömer Hayyam ve Matematik Alanında Yaptığı Çalışmalar
Ömer Hayyam İslam aydınlanmasında büyük rolü olan bir bilim insanıdır. Türkiye’de şair kişiliğiyle ve rubaileriyle bilinir. Ancak Hayyam bir şairden çok daha ötesidir. Rubailerinde bile bir mantıksal bir sistem yatmaktadır.
Ömer Hayyam 1048 yılında Nişabur’da doğmuş 1131 yılında vefat etmiş İranlı astronom, şair, filozof ve matematikçidir. Daha çok şair yönü bilinmesine rağmen Hayyam’ı büyük yapan asıl yönü matematikçiliğidir. Ömer Hayyam Batı’da birçok otoriteye göre gelmiş geçmiş en büyük matematikçiler arasında görülür.
Hayyam çadırcı manasına gelir. Babası çadırcı olduğu için kendisine de bu isim takılmıştır. Hayyam’ın hayatıyla ilgili kaynaklarda çok fazla bilgi yoktur. Onunla ilgili bilgiler eserlerinden çıkarılmaya çalışılmıştır. Ömer Hayyam’ın hayatı kısaca bu şekilde ifade edilebilir. Hasan Sabbah ve Nizamülmülk ile arkadaşlığı halk arasında çok yaygın bir rivayet olsa da elde bununla ilgili bir belge bulunmamaktadır.
Ömer Hayyam'ın Matematiğe Katkıları
Ömer Hayyam matematiğin her iki yanına da önemli katkılar sağlamıştır. Hem geometriyle ilgili hem de cebirle ilgili önemli çalışmalar yapmıştır.
Geometride Öklid’in paralel postulatına alternatif üretmiş ve kendi adıyla anılan teoremle bunu açıklamaya çalışmıştır. Hayyam, konik kesitlerin dairelerle kesişimini kullanarak kübik denklemlere çözümler üretmiştir. Kübik denklemlerin düzlem mantığıyla çözülemeyeceğini o yıllarda ortaya koymuştur. Bu gerçek ondan sonra 8 asır geçince ispatlanacaktı.
Ömer Hayyam cevirde daha da önemli çalışmalar yapmıştır. Cebirle ilgili çalışmalarını bir ders kitabı şeklinde yayımlamıştır. Burada yüksek dereceli denklemlere çözümler üretmiştir.
Bugün denklemlerde “bilinmeyen” dediğimiz ve x ile ifade ettiğimiz kavramı ilk Hayyam ortaya koymuştur. Matematikte “şey” diye tabir edilen bu kavram denklemleri ifade etmeye ve çözmeye yaramıştır.
Pascal üçgenini ilk olarak Ömer Hayyam’ın bulduğu söylenir. Hatta İran’da Pascal üçgeni Hayyam üçgeni olarak bilinir. Bu konuda da önemli deliller bulunmaktadır. Hatta binom açılımının temeli olan formülü şu şekilde ortaya koymuştur: (x+y)n = n! Σ xkyn-k / k!(n-k)!
Ömer Hayyam’ın matematik eserleri şöyle sıralanabilir:
- Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat-ı Turuk ül Hind. (Geometri kitabı)
- Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele. (Cebir ve denklemlerle alakalı)
- Müşkilat'ül Hisab. (Aritmetik ve hesaplamalar kitabı)
- Nevruzname (Takvim ve yılbaşı hesaplaması)
- Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid'in bir probleminin çözülmesiyle ilgili kitap)
- Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik bilimi kitabı)
Hayyam ve Astronomi
Ömer Hayyam’ın diğer bir vasfı da astronomluğudur. Aslında astronomi matematikten bağımsız değildir. Ömer Hayyam bundan yaklaşık bin sene önce takvim hazırlamıştır. İlginç bir şekilde bu takvim bir yılın süresini çok doğru bir değerle ortaya koymuştur.
Takvim hazırlamak sanıldığının aksine çok zor bir iştir. Gözlem yapma olanaklarının kısıtlı olduğu o yıllarda hele daha da zordur. Ancak Hayyam matematik becerisini konuşturmuş ve hesaplamalarını kusursuza yakın yapmıştır.
Ömer Hayyam aynı zamanda bir yıldız haritası geliştirmiştir. Bununla birlikte Dünya’nın kendi ekseni etrafında döndüğüne inanmıştır.
Ömer Hayyam’ın edebiyatçılığı sanattan çok matematikle alakalıdır. Rubai tarzında yazdığı şiirlerinden mantıksal sorgulamalar yapmaktadır. Rubai türünün kurucusu da yine kendisidir. Şiirlerinde müziksel bir ton bulunmaktadır.
Ömer Hayyam’ın ortaya koyduklarına baktığımızda onun müthiş bir zekâ sahibi olduğu sonucuna ulaşıyoruz. Hayyam eşine az rastlanır bir dehadır.
Etiketler:
Böyle bir Alim kişiye, Ayyaş yakıştırması yapan katiller var maalesef...!
Son Eklenenler
- Tarımla İlgili Meslekler
- Matematiği İyi Olmayanlar Hangi Mesleği Seçmeli?
- Antropoloji Nedir?
- Dünyanın Kaç Türlü Hareketi Vardır?
- Toplumsal Düzeni Sağlayan Kurallar Nelerdir?
- Cumhuriyet Yönetiminin Değerleri Nelerdir?
- İklim ve Hava Olayları Arasındaki Fark
- 1 Asal Sayı Mıdır?
- Homeostasi nedir?
- 2 ile Bölünebilme Kuralı