Hipotez, Teori, Yasa Arasındaki İlişki

29.11.2016 - 14:40

Bilimde kelimeler çok hassas manalar taşırlar. Bilimin kullandığı yöntemler son dönemlerde eğitim müfredatımıza daha fazla yer almaya başladı. Hipotez, teori ve yasa ya da kanun bilimsel yöntem içerisinde birbirlerinden ince çizgilerle ayrılmış kavramlardır. Bunları teker teker inceleyip aralarındaki ilişkiyi görelim.

Bilimsel Hipotez

Hipotez en basit haliyle bir iddiadır. Bilimsel hipotez ise bu iddianın bilime uygun olanıdır. Yani yanlışlanabilirlik özelliğine sahip, üzerine düşünülmüş, doğru mantıksal bağlantılar kurulmuş iddialara bilimsel hipotez diyebiliriz. Hipotezler testler sonucunda yanlışlanabilirler. Ancak test ile doğrulanamazlar. Çünkü test onaylama değil, çürütme yöntemidir.

Hipotez Örneği

Sürekli çamaşır yıkıyorsunuz ve farklı deterjanlar kullanıyorsunuz. Çeşitli çamaşır deterjanlarında temizleme özelliği açısından fark görmüyorsanız, temizlenme miktarının kullandığınız deterjandan etkilenmediğini varsayabilirsiniz. Bu durumda deterjan türü temizliğin kalitesine etki etmez diye bir hipotez kurabilirsiniz. Bir leke bir deterjanla değil de başka bir deterjan tarafından çıkarıldığında bu hipotezin çürüdüğünü kabul edersiniz. Öte yandan, hipotezi ispatlayamazsınız. 100 tane deterjan deneseniz de başka bir deterjan markasının çıkıp da bu lekeleri daha farklı temizlemeyeceğinin garantisi yoktur.

Hipotez eğer testlerden geçerse bu hipotez doğru demek değildir ancak başarılı demektir.

Bilimsel Teori

Bilimsel teori bilimsel mantıklı oluşturulmuş bir hipotezin defalarca test edilmesiyle dönüştüğü şeydir. Genellikle teoriler bir ya da daha fazla başarılı hipotezin gelişmesiyle ortaya çıkar. Hipotez ve teori arasında kalın çizgilerle ayrım yapmak söz konusu değildir. Hatta bazı bilim insanları bizim teori dediğimiz birçok bilimsel olguyu hipotez olarak değerlendirmektedir.

Teori Örneği

30 Haziran 1908'de Sibirya'nın Tunguska kentinde yaklaşık 15 milyon ton TNT patlamasına eşdeğer bir patlama meydana geldiği bilinmektedir. Patlamaya neden olan şey için birçok hipotez öne sürülmüştür. Patlamanın dünya dışı bir olaydan kaynaklandığı ve insanların buna neden olmadığı düşünülmektedir. Şimdiye kadarki en güçlü teori budur. Yapılan araştırmalar sonucunda bir insani müdahaleye rastlanmamıştır. Sonuç olarak buradaki patlamanın Dünya dışı bir faktör tarafından gerçekleştirildiği kabul edilmiştir. Bu teori kesin hakikattir diyebilir miyiz? Diyemeyiz. Halbuki olayın gerçekten meydana geldiği ortadadır. Bu teori genel olarak günümüze değin ortaya çıkan kanıtlara dayalı olarak doğru kabul edilir mi? Evet. Bu teori yanlış olabilir ve atılabilir mi? Evet.

Bilimsel Yasa veya Kanun

Bilimsel yasa ya da bilimsel kanun var olan gözlemlerin genellemesiyle ortaya çıkar.

Yasalar ortaya çıktığı dönemde ve sonraki dönemlerde ortaya çıkan yeni hipotez ve teorilerin güçlendirilmesiyle var olur. Bilimsel yasalar doğada gerçekleşen olayları açıklar, ancak bunları tanımlamazlar. Kanun ve teori “neden” sorusuna yanıt verip vermesine göre ayrılabilirler. Bunun dışında aralarında ciddi bir ayrım yoktur. Bilimde gün geçtikçe yasa veya kanun kavramı daha az kullanılmaktadır.

Yasa veya Kanun Örneği

Newton’un hareket yasaları yasalara birer örnek olarak verilebilir. Mekanik fiziğin temelini çok uzun süre bu yasalar inşa etmiştir. Sonraki bulgular da bu yasalar temel alınarak teori haline getirilmiştir. Ancak bu yasalar da kesin doğrudur diyemeyiz.

Görüldüğü gibi bilimde doğru ispatlanabilecek bir şey değildir. Bilimsel bilgide yasa > teori > hipotez şeklinde bir sıralama yapılabilir. Ancak özünde bu üç kavram da değişmeye ve tenkit edilmeye açıktır.

Etiketler:

bilim

Yorumlar

Yorum Yap