Psikolojinin Alanı ve Yöntemleri

Psikoloji, insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Esas konusu insan olmakla birlikte psikoloji; hayvan davranışlarını da tanımak ve insanlar üzerinde denenmesi mümkün olmayan deneyleri hayvanlar üzerinde denemek amacıyla hayvanlar üzerinde de çalışır. Ayrıca insanın organizma olarak hayvanlara birçok açıdan benzemesi de hayvanlar ile ilgili bulguların insanlar için de kullanılmasını sağlar. 

Psikolojinin Alt Dalları

Gelişim Psikolojisi

İnsan hayatı boyunca sabit kalmayıp sürekli bir değişim ve gelişim süreci içerisindedir. Bu süreci inceleyen gelişim psikolojisi insan hayatını bebeklik, çocukluk ve yetişkinlik çağlarına ayırarak ele alır. Başka bir deyişle bireylerin, çocukluk ve ergenlik dönemi boyunca ahlaki görüşlerin ve değer yargılarının nasıl kazanıldığı ve ne gibi değişikliklere uğradığını inceleyen bölümdür. 

Endüstri Psikolojisi

Personel seçme ve yerleştirme konusuyla ilgilendiği gibi endüstri ürünlerinin üretiminde, pazarlama ve satışında tüketicinin psikolojik durumunu göz önünde bulundurmaya ve çalışanların mutluluğunu sağlamaya, işgücünün verimini artırmaya yönelik çalışmalar yapar. Endüstri psikolojisi sanayide kullanılan insan kaynağı ile yakından ilgilidir. 

Adalet Psikolojisi

Psikolojinin hukukta uygulanmasından doğmuştur. Özetle sanık ve tanık psikolojisini inceler. Hukuka konu olabilecek birçok kavram psikolojiye de konu olabilir. Tanıkların düşebilecekleri yanılgıları, suçu, bireyin gösterebileceği davranışları, suçluların toplu kazanılması gibi konuları ele alıp inceler. 

Sosyal Psikoloji

Bireyi toplumla etkileşim halinde inceleyen psikoloji alanıdır. Bir başka deyişle topluluklarla bireylerin karşılıklı ilişkilerini inceler. Bugün bu bilgi dalı kamuoyu, propaganda, moda gibi hem psikolojiyi hem de sosyolojiyi inceleyen konuları incelemektedir. 

Uygulamalı Psikoloji

Psikolojinin elde ettiği verilerin günlük yaşama uygulanabilirliğini araştıran dalıdır. Teorik bilginin pratiğe nasıl dökülebileceğini araştırıp inceler. 

Rehberlik ve Danışmanlık Psikolojisi

Özellikle gençlerin yetenek ve eğilimlerine göre meslek seçmelerini, eğitim programı uygulamalarını amaçlayan bir psikoloji dalıdır. Günümüzde okullarda bu görevi üstenen personeller çalışmaktadır. Amaç bireylere karşılaşabilecekleri problemlerle ilgili psikolojik anlamda rehberlik etmektir. 

Klinik Psikolojisi

Bireyin diğer insanlarla olan ilişkilerinde görülen aksaklıklar, bu aksaklıkların tespit ve tedavisi klinik psikolojisinin ilgi alanıdır. Bu dal tıptaki psikiyatri bölümüyle yakından ilişkilidir. 

Eğitim Psikolojisi

Psikolojide elde edilen bulguların eğitim ve öğretime uygulanmasıyla ortaya çıkan alandır. Eğitimin en iyi biçimde yapılabilmesi için uygulanması gereken yöntemleri saptar; eğitimin, öğrencinin ilgisine, yeteneğine, ruhsal gelişimine uygunluğuna özen gösterir.

Medikal Psikoloji

Birçok hastalığın temelindeki psikolojik etkenlerin tespiti ile ilgilenen alanıdır. 

Psikometrik Psikoloji

Psikolojinin ölçme ve değerlendirme ile ilgilenen alanıdır. 

Deneysel Psikoloji

Davranışın ortaya çıkışındaki temel nedenleri bulmak ve anlamak gereğini araştıran psikoloji dalıdır. Örneğin; bir davranışın temel nedeni olan güdülenme, algılama ve öğrenme gibi konular deneysel psikolojinin çalışma sahasına girer. 

Patolojik (Marazi) Psikoloji

Psikolojinin zihin bozukluklarını inceleyen dalıdır. Anormal insanları konu olarak ele alır. 

Psikolojinin Diğer Bilimlerle İlişkisi

Sosyoloji: Sosyoloji, insan topluluklarını, bu topraklarda meydana gelen sosyal yapı ve organizasyonu, bunların doğuş ve gelişmelerini etkileyen etkenleri, sosyal grupların birbirleriyle ilişkilerini ve insanların gruplar içerisindeki davranışlarını inceleyen bir bilimdir.

Psikolojinin, kişinin davranışlarını ele alması, sosyolojinin de sosyal grup toplulukların davranışlarını incelenmesi bu iki bilimi birbirine daha çok yaklaştırmıştır. 

Ekonomi: Ekonomi, insanların ihtiyaçlarını karşılamaları için gerekli olan mal ve hizmetlerin en iyi şekilde elde edilmesini, dağıtılmasını ve tüketilmesini konu alan bir bilimdir. Ekonomik değerler kişi ve toplumla ilgili olduklarından bunları psikoloji ve sosyolojinin yardımı olmadan açıklamak mümkün değildir. 

Siyaset bilimi: Siyaset bilimi bir toplumda en adil ve uygun düzenin kurulmasını konu alan bilimdir. Bu bilim dalı bir toplumun nasıl yönetilmesi gerektiği araştırır. Amacına varmak için de toplumun yapısını, inançlarını ve davranışlarını inceler. Böyle bir incelemede psikoloji siyaset bilimine yardımcı olur. Buna karşılık siyaset biliminin bulgularından psikoloji de faydalanır. 

Felsefe: Psikoloji özünde felsefenin bir alt dalı iken zamanla felsefeden ayrılıp bağımsız bir bilim haline gelmiştir. Ancak psikolojinin bilim haline gelmesi felsefe ile ilişkisini kesmesi manasına gelmez. Esasen bilimlerin hiçbirisi felsefe ile olan ilişkisini kesmez. Çünkü felsefe düşünmenin bilgisidir ve düşünmeden hiçbir bilim yapılamaz. 

Antropoloji: Bilhassa kültürel antropoloji ilkel toplumların üretim araçlarını, giyinişlerini, meskenlerini, evlenme şekillerini, inançlarını, eğlencelerini vb. inceler. Bu bilim sayesinde ilkel insanlarla uygar insanların davranışları karşılaştırılmış olur. 

Fizyoloji: Fizyoloji, sinir sistemini, duyu organlarını, iç salgı bezlerini vb. inceleyerek psikolojiye yardım eder. Çünkü bir insanın psikolojik durumunda biyolojik yapısı da direk olarak etki eder. Sözgelimi, iç salgı bezlerinin insanın gelişmesi üzerinde son derece önemli rolü vardır. 

Psikiyatri: Psikoloji, normal insanın, psikiyatri de anormal insanın davranışlarını izleyerek karşılıklı birbirlerine yardımcı olurlar. 

Coğrafya: Bir yerin coğrafi koşulları o yöredeki bireylerin davranışlarında etkili olduğuna göre coğrafya ile psikoloji karşılıklı etkileşim içindedirler. 

Psikolojinin Yöntemleri

Gözlem

Gözlem, bilimsel araştırmanın ilk evresidir. Dış gözlem ve iç gözlem olmak üzere iki türü vardır. 

Doğal gözlem (dış gözlem): Gözlem, organizmanın içinde bulunduğu fiziksel durumu ve onun bu durum karşısındaki davranışlarını doğal halde incelemektir. Gözlemde gözleyici, duruma veya olaya herhangi bir müdahalede bulunmaz, var olanı saptamakla yetinir. Günümüzde gözlem yapmak için araçlardan da yararlanılmaktadır. Ses alma cihazı, gözlem odası, film, fotoğraf makinesi bunlardan bazılarıdır. 

İçebakış (iç gözlem): Kişinin kendi kendini incelemesidir. Bir uyarıcının organizmada meydana getirdiği etkilerin yine bizzat organizmanın kendisince gözlenmesi ve aktarılması esasına dayanır. 

Deney

Bir olayın nedeni hakkında yapılan geçici açıklamaya hipotez denir. İşte hipotezi yani araştırıcının geçici açıklamasını gerçeklemek veya çürütmek amacıyla yapılan araştırmalara deney denir. Bir deneyde iki değişken alınır. 

Bağımsız değişken: Etkisi araştırılan değişkendir. Araştırmacının kontrolü altındaki değişkendir. Araştırmacı tarafından arttırılıp azaltılabilir. 

Bağımlı değişken: Araştırılmak üzere seçilen konudur. Yani bağımsız değişkene bağlı olarak değişen değişkendir. 

Klinik Yöntemler

Klinik metotlar, özel kişilere ve hallere uygulanan, amacı teşhis ve tedavi olan metotlardır. Bunlara klinik metotlar denmesinin nedeni teşhis ve tedavilerin kliniklerde yapılmasındandır. Klinik metotları şöyle sıralayabiliriz. 

Görüşme (mülakat): Psikologun bir ferdi doğrudan sorguya çekmesidir. Görüşme yapılan kimsenin yanlış cevaplar vermesi ihtimaline karşı dikkatli davranılır ve sorular doğruda olduğu kadar dolaylı şekilde ve çeşitli yönlerden de sorulur. 

Biyografiler (yaşam öyküleri): Psikologlar fert ile ilgilendiklerine göre, bilimsel şekilde derlenmiş hayat hikayeleri önemli bilgi kaynaklarıdır. 

Olay incelemesi: Klinik araştırmalarda; korku, aşırı heyecan ve yanlış eğitimden kaynaklanan davranış bozukluklarının nedenini bulmaya ve düzeltmeye çalışır. 

Anket: Bireylerin bir konudaki kanılarını anlamak için uygulanır. Ankette anketi cevaplayanların içtenliği cevapların doğruluğu açısından önemlidir. 

Bireylerin bir konudaki başarı ve yeteneklerini ölçmek amacıyla uygulanan standart ölçme araçlarını test denir. Test yöntemi de yine psikolojide kullanılan yöntemlerden biridir. 

Bu yöntemlerin dışında istatistik metodu da psikoloji için oldukça önemlidir. Bu metot, matematiğin psikolojiye uygulanması ile gördüğümüz diğer metotlarda elde edilen bilgileri değerlendirmek için kullanılır.