Devlet ve Anayasa

Vatandaşlık dersi altında kamu personeli seçme sınavında (kpss) devlet ve anayasa kavramı irdelenmektedir. Bu konuda soru sorulmasının dışındaki önemi yaşamın temel bir noktasında olan devlet ve anayasa kavramlarını bilmemiz gerektiğidir. Konunun iyi anlaşılması için devleti tanımamız gerekir.

Devlet: Bir insan topluluğunun, sınırları belirli bir toprak parçası üzerinde siyasal iktidar altında örgütlenmesidir. Devletin üç temel unsuru bulunur, bunlar; insan topluluğu, toprak (ülke) ve egemenliktir.

Devlet Biçimleri

Devletleri sınıflandırırken birçok açıdan sınıflandırma yapabiliriz. Temel sınıflandırma kriterleri şöyledir:

1. Teşkilatlanma yapısına göre
2. Egemenliğin kaynağına göre
3. Ekonomik yapılanmaya göre
4. Hukuki yapılanmaya göre

Bu dört kritere göre devletleri sınıflandırabiliriz.

Teşkilatlanma Yapısına Göre Devletler

Tesşikatlanma yapısına göre devletler üç çeşittir. Bunlar üniter devlet, federal devlet ve konfederal devlet şeklindedir.

Üniter Devlet

Bütün yetkilerin tek merkezde toplandığı, tek yasama, tek yürütme ve tek yargı sistemi ile merke­zi otoritenin sağlandığı devlet biçimidir. Ülke, millet, egemenlik gibi bir devleti oluşturan temel unsurlar bölünmez bir bütündür. Türkiye, Fransa, Litvanya, Yunanistan ve İngiltere gibi devletler üniter devlete örnektir.

Federal Devlet

Federe devletlerin ya da eyaletlerin ortak bir anayasa etrafın­da bir araya gelmesiyle oluşmuş devletlerdir. Her eyaletin kendi yasama, yürütme, yargı organları bulunur ve kendi ana­yasaları vardır. Federe devletler iç politikada bağımsız, dış politika­da ise federal devlete bağlıdırlar. ABD, Rusya, Kanada ve Almanya federal devletlere örnektir.

Konfederal Devlet

Birden fazla bağımsız devletin uluslararası hu­kuki yapılarını korumak amacıyla kurdukları dev­let şeklidir. Konfedere devletlerin hem iç hem de dış bağımsızlıkları vardır. Bu tür yapılanmalar antlaşma ile kurulmaktadır. İngiliz Milletler Birliği buna örnek gösterilebilir.

Egemenliğin Kaynağına Göre Devletler

Egemenliğin kaynağına göre devletler yönetime dayanak oluşturan şey temel alınarak sınıflandırılır. Bu açıdan monarşik devlet, oligarşik devlet, teokratik devlet ve demokratik devlet olmak üzere dört tip devlet yapısı görmekteyiz.

Monarşik Devlet

Monarşi ile idare edilen devletler eskiden daha yaygındı. Eskiden monarşi olan birçok devlet yerini cumhuriyetlere bıraktı. Monari, mutlak ve meşruti monarşi olmak üzere ikiye ayrılır.

Mutlak Monarşi: Egemenliğin tek kişiye dayandığı devlettir. Kral, imparator, padişah vb. Osmanlı'nın meclis açılmadan önceki dönemi böyle bir yönetimi vardı.

Meşruti Monarşi: Tek kişi iktidarı yanında meclislerin de bulunduğu devlettir. Osmanlı'nın son dönemi böyle bir dönemdi. Günümüzde monarşi denince akla İngiltere gelmektedir. Ancak meşruti monarşide meclis ve hükümet bütün yetkileri devralmıştır.

Oligarşik Devlet

Egemenliğin belirli bir sınıf veya zümreye ait olduğu devlet biçimidir. Bu devletleri eğitimli ve soylu bir sınıf birlikte yönetilir. Roma'da senato tarafından idare edilen imparatorluğu buna örnek gösterebiliriz. Günümzde yaşayan örneği pek kalmamıştır.

Teokratik Devlet

Egemenliğin kaynağının dine dayalı olduğu devlettir. Hukuk kuralları genellikle din kuralları çerçevesinde çizilir. Şeriat devletleri buna örnek gösterilebilir.

Demokratik Devlet

Halkın devlet yönetimine katıldığı devlettir. Bu sistemde yöneticiler halkın seçtiği temsilcilerden çıkar. Günümüzde moda devlet yapısı demokratik devlettir. Türkiye Cumhuriyeti de bir demokratik devlettir.

Ekonomik Yapılarına Göre Devletler

Devletlerin sınıflandırılmasına ekonomik yapıları da önemli bir ölçüttür. Bu açıdan devletleri kapitalist devlet, sosyalist devlet ve sosyal devlet diye üç başlık altında toplayabiliriz.

Kapitalist Devlet

Üretim araçlarının özel mülkiyete dayalı olduğu devlet biçimidir. Serbest girişim ve özgür ekonomik faaliyet ön plandadır. Günümüzün büyük ekonomik güçleri ekonomilerini kapitalist bir düzene göre şekillendirmişlerdir.

Sosyalist Devlet

Üretim araçlarının devletin mülkiyetinde olduğu devlettir. Burada devlet mülke halk adına sahiptir ve ekonomik faaliyetlerin halk arasındaki eşitliğe uygun olması amaçlanır. 20. yüzyılda bir akım olarak çok yaygınlaşan bu devlet türü zamanla popülaritesini yitirmiştir.

Sosyal Devlet

Kapitalist ve sosyalist sistemin bazı özelliklerinin bir arada bulunduğu karma ekonomik sistemli devlettir. Hem özel mül­kiyet bulunur hem de devlet ekonomik alanda düzenleyici rol alır. Burada amaç kapilazmin ürettiği adaletsizliği ve sosyalismin ürettiği baskıyı en aza indirerek denge kurmaktır. Türkiye sosyal devlet olmayı amaç edinmiştir. Anayasada da sosyal devlet ilkesi vurgulanmıştır.

Hukuki Yapılarına Göre Devletler

Devletin hukuku uygulama ilgesine göre şekillenen devlet sınıflandırmasıdır. Devletler bu açıdan mülk devleti, polis devleti ve hukuk devleti olarak üçe ayrılabilir.

Mülk Devleti: Devletin yöneticinin mülkü olarak görüldüğü devlettir. Monarşilerde yaygındır.

Polis Devleti: Yönetiçilerle yöneten arasında hiçbir hukuki bağın olmadığı devlettir. Diktatörlüklerde yaygındır.

Hukuk Devleti: Faaliyetlerinde hukuk kurallarına bağlı olan ve vatandaşlarına hukuki güvenlik sağ­layan devlettir. Demokrasilerde yaygındır.

Hükümet Sistemleri

Hükumet sistemleri devletlerin hükmetme biçimlerine göre sınıflanmıştır. Temelde hükümet sistemlerini kuvvetler birliği sistemleri ve kuvvetler ayrılığı sistemleri olarak ikiye ayırırız.

Kuvvetler Birliği Sistemleri

Yasama ve yürütme organlarının tek bir organda birleştiği hükümet sistemidir. Eğer yürütmede birleşmişse mutlak monarşi veya diktatörlük; yasamada birleşmişse meclis hükümeti sistemidir.

Mutlak Monarşi: Yasama ve yürütme kuvvetlerinin hükümdarda toplandığı bir hükümet sistemidir.

Diktatörlük: Yasama ve yürütme ve hatta yargı kuvvetlerinin tek bir kişinin veya grubun elinde toplandığı bir rejimdir.

Meclis Hükümeti Sistemi: Yasama ve yürütme yetkisinin yasama erkinde toplandığı hükümet olamaz. Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplanmıştır. Yürütme ayrı bir erk sayılmaz. Bakanlar meclis üyeleri arasından tek tek seçilir, ortak sorumlulukları yoktur. 

Meclis hükümeti sisteminde bir devlet başkanlığı makamı yoktur. Meclis başkanı aynı zamanda devlet başkanıdır. Türkiye’nin ilk anayasası olan 1921 Anayasası meclis hükümeti sistemini benimsemiştir.

Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri

Yasama ve yürütme erklerinin ayrı organlar tarafından yürütüldüğü hükümet sitemidir.

Parlamenter Sistem

• Yasama ve yürütme arasında yumuşak ve iş birliğine dayalı bir ayrılık vardır.
• Hükümet yasama erkine karşı sorum­ludur.
• Yürütme iki başlıdır. (devlet başkanı ve Bakanlar Kurulu)
• Yasama, yürütmeyi güvensizlik oyuyla düşürebilir.
• Aynı kişi hem yasama hem de yürüt­mede görev yapabilir.
• Bakanlar Kurulu yasama organının ça­lışmalarına katılabilir.

Almanya, İtalya, İngiltere par­lamenter sisteme örnektir. Türkiye'de de parlamenter sistem esas alınmıştır.

Başkanlık Sistemi

• Yasama ve yürütme arasında sert bir ayrılık vardır.
• Yürütme organı tek kişiliktir.
• Başkan halk tarafından seçilir.
• Yasama ve yürütme için ayrı seçim­ler yapılır
• Aynı kişi hem yasama hem de yü­rütmede görev alamaz.
• Başkan yasamanın güvenine dayan­maz.
• Başkan yasama organını feshede­mez.

ABD, Brezilya, Arjantin gibi ülkeler­de bu sistem uygulanır.

Yarı Başkanlık Sistemi

• Yürütme organı iki başlıdır.
• Başkan doğrudan halk tarafından seçilir ve önemli siyasal yetkilere sahiptir. Başbakan ve Bakanlar Kurulu yasama erkine karşı sorumludur.
• Yasama organı, yürütme organını güvensizlik oyuyla düşürebilir.
• Devlet başkanı Bakanlar Kurulunu görevden alabilir.

En belirgin olduğu ülke Fransa'dır. Rusya da bu sistemin bir örneği sayılabilir. Bu sistemde başkan (cumhurbaşkanı) başbakandan daha etkindir.

Demokrasi

Demokrasi modern devlette oldukça önem verilen bir yönetim kavramıdır. Ülkelerdeki demokrasi artıkça yaşam kalitesinin de yükseldiğini görmekteyiz.

Demokrasinin Şartları

• Seçimle işbaşına gelen organlar
• Düzenli aralıklarla tekrarlanan seçimler
• Serbest seçimler
• Birden çok siyasi partinin varlığı
• Muhalefetin iktidar olma şansı
• Temel hakların güvence altına alınması
• Medya özgürlüğü

Demokrasinin Araçları

Demokrasinin araçları demokrasinin uygulanabilmesi için gerekli olan aygıtlardır. Bu aygınları şöyle sıralayabiliriz:

• Parlamento
• Siyasi Partiler
• Anayasa
• Baskı Grupları

Demokrasinin Tipleri

Doğrudan Demokrasi: Halkın egemenliğini bizzat ve doğrudan doğruya kullandığı demokrasi tipidir. Doğrudan demokraside devlet için gerekli olan bütün kararlar, yurttaşlar topluluğu tarafından aracısız ve temsilcisiz olarak bizzat alınırlar. Günümüzde uygulanmaması epey zordur. Köy yönetiminde kısmen uygulandığını söylememiz mümkün olabilir.

Temsili Demokrasi: Halkın egemenliğini kendi seçtiği temsilcileri aracılığıyla kullandığı demokrasi tipidir.

Yarı Doğrudan Demokrasi: Egemenliğin kullanılmasının halk ile temsilciler arasında paylaştırıldığı demokrasi tipidir. Yarı doğrudan demokrasi, temsili demokrasi ile doğrudan demokrasinin birleşimidir. Referandum, halk vetosu, halk teşebbüsü ve temsilcilerin azli gibi halkın kullandığı çeşitli araçlar bulunmaktadır.

Referandum: Parlamento tarafından kabul edilen veya edilecek olan bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır.

Halk Vetosu: Parlamento tarafından usulüne uygun olarak kabul edilen kanunun hal kın inisiyatifiyle düzenlenen bir referandum neticesinde reddedilerek yürürlüğe girmesinin engellenmesidir.

Halk Teşebbüsü: Halkın istediği ama parlamentonun çıkarmaya yanaşmadığı kanunun çıkarılmasını sağlayıcı bir araçtır. Halk teşebbüsü usulünde, belli sayıda seçmen kendi aralarında imza toplayarak belli bir konuda kanun yapılmasını isterler.

Temsilcilerin Azli: Halkın, çalışmasından memnun kalmadığı temsilcilerini görevden almasına imkân veren bir usuldür.

Anayasa Biçimleri

Maddi Anlamda Anayasa: Devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır.

Şekli Anlamda Anayasa: Normlar hiyerar­şisinde en üst sırayı işgal eden, kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulup de­ğiştirilebilen hu­kuk kurallarının bütünü olarak ta­nımlanabilir.

Yazılı Anayasa: Anayasa kural­larının bir metin hâlinde toplanma­sıdır. Dünyanın ilk yazılı anayasası ABD anayasası­dır.

Yazısız Anayasa: Yazılı bir metnin bu­lunmadığı. sürekli uygulanarak bağlayıcı nitelik kazanmış ku­ralların olduğu Ana­yasal teamüllerdir. İngiltere, İsrail, Yeni Zelanda anayasaları bu tür anayasalara örnektir.

Yumuşak Anayasa: Normal kanunlar­la aynı usullerle ve aynı organlar­ca değiştirilebilen anayasadır. Örne­ğin 1921 Anayasası bu türdedir.

Sert (Katı) Anayasa: Normal kanunlardan daha farklı organlarca ve daha zor usullerle değiştirilebi­len anayasadır. Bir anayasaya sert olma niteliği kazandıran unsur­lar şunlardır:

• Üye tamsayısının salt çoğunluğu kuralı
• Nitelikli çoğunluk kuralı
• Halkoylaması ya da onay safhası
• Değiştirilemeyecek mad­deler

Çerçeve Ana­yasa: Anayasada devletin örgütlenişi ve temel haklarla ilgi­li temel hükümler İçeren anayasalardır. ABD anayasa­sı, 1921 Anayasası çerçeve anayasa­lardır.

Kazuistik (Ay­rıntılı) Anayasa: Uzun ve ayrıntılı düzenlenen ana­yasalardır. 1982 anayasası en ka­zuistik anayasa­mızdır.

Anayasa Yapımı

Asli Kurucu İktidar: Bir devletin anayasasının tümden yapılması veya yeniden ya­pılması sürecidir. Devrim, hükümet darbesi, savaş ve yeni yeni bir devletin kurulması durumlarında yeni rejimin anayasası asli kurucu iktidarlar tarafından yapılır. Örneğin, 1982 Anayasası 1980de gerçekleştirilen hükümet darbesi sonrasında asli kurucu iktidar tarafından yapılmıştır.

Tali Kurucu İktidar: Bir ülkenin anayasasının o ülkenin anayasasında belirlenmiş usullere uyularak değiştirilmesidir. Örneğin ülkemizde anayasa değişikliği için öngörülen usul meclisin 1/3'ünün teklifi, ivedilikle görüşme yasağı, nitelikli çoğunlukla kabul ve cumhurbaşkanı onay safhasıdır.

Türk Anayasa Tarihi

Türkiye'de anayasa Osmanlı döneminden bu yana çeşitli evrelerden geçmiştir. Sened-i ittifak ile başlayan bu süreç Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı, Kanun-i Esasi, 1921 Anayasası, 1924 Anayasası, 1961 Anayasası ve 1982 Anayasası olarak devam etmiştir. Bu anayasalar ayrıca çeşitli şekillerde değişikliğe de uğramışlardır.

Osmanlı Devleti Anayasal Süreci

Osmanlı Devleti daha önce var olan kanunnamaden sonra 1808 yılında ilk kez modern anlamda anayasanın temelini atmıştır.

Sened-i İttifak (1808)

Padişah ile ayanlar arasında iktidar pay­laşımını içeren sözleşmedir. Türk anayasal tarihinde anayasal gelişme­nin ilk adımıdır.

Biranayasadan çok anayasal belge niteliği taşımaktadır. (Dünyanın ilk anayasal belgesi Magna Cartadır).

Padişah ilk kez kendi otoritesi dışında bir gücün varlığını kabul etmiştir. Padişahın yetkileri ilk kez sınırlanmıştır.

Tanzimat Fermanı (1839)

İnsan haklarına dair Osmanlı'da ilk bel­gedir. Anayasal gelişmenin ikinci adı­mıdır.

Padişah ilk kez kanun üstünlü­ğünü kabul etmiştir. Demokratikleşmenin ilk somut adımıdır. Halka doğrudan can ve mal güvencesi vermiştir.

Islahat Fermanı (1856)

Müslümanlar ile gayrimüslim­ler arasında eşitlik sağlama ama­cı gütmüştür. 

Gayrimüslimlere memur olma, il genel meclisine seçilme hakkı ı tanınmış, cizye vergisi kaldırılmış­tır.

Kanun-i Esasi (1876)

Türk tarihinin ilk anayasasıdır. Meşrutiyetin ilanıyla kabul edilmiştir. Heyet-i Mebusan ve Heyet-i Ayan adlı iki kanatlı meclis kurulmuştur.

Osmanlı tarihinde ilk kez meclis açılmıştır. Halk dolaylı da olsa ilk kez padişahın yanında yönetime katılma hakkı elde etmiştir.

II. Meşrutiyetin ilanıyla padişahın yetkile­ri sınırlandırıldı. Meclisi Mebusanın yetkileri genişletildi. Basın sansür edilemez ilkesi be­nimsendi. Padişahın meclisi feshetme yetkisi belirli koşullara bağlandı, kanun teklif edebilmek için padişahın izni olması şartı kaldırıldı.

Cumhuriyet Dönemi Anayasal Süreci

Türkiye, cumhuriyet döneminde de anayasal birçok süreçten geçmiştir.

1921 Anayasası (Teşkilatı Esasi)

• Türkiye'nin tek yumuşak anayasa­sıdır.
• Çerçeve anayasadır.
• Kuvvetler birliği ilkesini benimse­miştir.
• Hükümet sistemi meclis hükümeti sistemidir.
• Milli egemenlik ilkesi benimsenmiş­tir
• Yerinden yönetim ilkesi benimsen­miştir.
• Temel hak ve hürriyetlere yer ver­memiştir.

1921 Anayasasında yapılan 1923 Değişiklikleri

1923 yılında çok az maddeden oluşan 1921 anayasına aşağıdaki maddeler eklenmiştir.

• Devletin şekli cumhuriyettir.
• Devletin dini İslam’dır.
• Resmi dili Türkçedir.
• Devletin başkanı cumhurbaşkanıdır. Cumhurbaşkanı TBMM tarafından, Baş­bakan Cumhurbaşkanı tarafından atana­caktır. 

1924 Anayasası

• Sert anayasadır.
• Kazuistik anayasadır.
• Meclis Hükümeti ve parlamenter rejim arasında karma bir sistem benimsemiştir.
• Kuvvetler birliği görevler ayrılığı sistemini benimsemiştir.
• Çoğunlukçu demokrasi anlayışı benimsen­miştir.
• Yasama yorumundan bahseden tek ana­yasadır.
• Temel hak ve hürriyetler konusunda dü­zenleme yapılmış ama hukuki güvenceye kavuşturulmamıştır.
• Anayasada değiştirilemeyecek hükümler ilk kez düzenlenmiştir. (Devletin yönetim şeklinin Cumhuriyet olduğu maddesi)
• Başkentin Ankara olduğu belirlenmiştir.
• Anayasanın üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir.

1924 Anayasasında Yapılan Değişiklikler

• Devletin dini İslam’dır ibaresi kaldırıl­mıştır (1928).
• Kadınlara 1930 yılından başlayarak seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. (1930 Belediye Başkanlığı, 1933 Muhtarlık, 1934 Milletvekilliği).
• Seçmen yaşı 18'den 22'ye çıkartılmıştır.
• Laiklik ilkesi Atatürk ilkeleriyle birlik­te anayasaya girmiştir (1937).
• Çok partili siyasal hayata geçilmiştir.
• Tek dereceli seçim sistemi benimsen­miştir (1946).
• Gizli oy, açık sayım döküm ilkesi be­nimsenmiştir (1950).

1961 ve 1982 Anayasası Arasındaki Benzerlikler

• Her iki anayasada darbe sonucu oluşmuştur.
• Her iki anayasada kurucu meclis tarafından hazırlanmıştır.
• Her iki anayasada da Kurucu Meclisin sivil kanadı seçimle oluşmamıştır. Halkoylamalarıyla kesinleşmiştir.
• Her iki anayasada sivil kanadın, Bakanlar Kurulunun kurulması ve düşürülme­sine ilişkin yetkileri yoktur.

1961 ve 1982 Arasındaki Farklar

1961 Anayasasında;

• Demokrat Parti hariç diğer partiler Anayasa hazırlık sürecine katılmıştır.
• Halkoylamasıyla sonucu anayasa kabul edilemezse ne yapılacağı bellidir.
• Sadece Anayasa oylanmıştır.
• Anayasa değişikliklerinde onay safhası yoktur.
• Yasama organı çift başlıdır.

1982 Anayasasında;

• Siyasi partiler kapatıldı.
• Anayasa halkoylaması sonucu kabul edilemezse ne yapılacağı belirsizdir.
• Halkoylaması sonucu Anayasa kabul edilemezse ne yapılacağı bellidir.
• Cumhurbaşkanlığı seçimi halkoylamasıyla birleştirilmiştir.
• Anayasa değişikliklerine onay safhası eklenmiştir.
• Yasama organı tek başlıdır.

Anayasada Hükümler

Anayasada hükümler; başlangıç hükümleri, değiştirilemeyecek hükümler, temel hak ve hürriyetler şeklinde üç başlık altında toplanmıştır.

Balangıç Hükümleri

İlk kez 9611 Anayasasında yer almıştır. Anayasanın yapılış sebeplerini ve temel felsefesini açıklar. Anayasa metnine dahildir. Hükümler;

• Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık Atatürk milliyetçiliği.
• Atatürk medeniyetçiliği çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi.
• Millî egemenlik, Anayasanın ve hukukun üstünlüğü.
• Hürriyetçi demokrasi, kuvvetler ayrılığı,
• Kuvvetler ayrılığı, laiklik.
•  Türk varlığının devleti ve ülkesiyle bölünmezliği.
• Her Türk vatandaşının onurlu bir hayat sürdürme ve maddî ve manevî varlığını geliştirme hakkı.
• Türk vatandaşlarının millî varlığa karşı hak ve ödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millet hayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu.

Anayasanın Değiştirilemeyecek Hükümleri

Devletin Şekli: Türkiye Devleti Cumhuriyettir. (I. Madde)

Cumhuriyetin Nitelikleri:

• İnsan haklarına saygılı,
• Atatürk milliyetçiliğine bağlı,
• Başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan,
• Demokratik.
• Laik.
• Sosyal devlet.
• Hukuk devleti (2. Madde)

Devletin Bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti:

•  Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
• Dili Türkçedir.
• Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
• Milli marşı 'İstiklal Marşı'dır.
• Başkenti Ankara'dır. (3. Madde)

Cumhuriyetin Temel Nitelikleri

Türkiye Cumhuriyetinin anayasayla belirlenmiş temel nitelikleri vardır. Bu niteliklerin ne manaya geldiğini inceleyelim.

Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet

• Sübjektif millet anlayışını benimsemiştir. (Birlikte ya­şam, ortak kültür ön planda­dır. Objektif millet anlayışında ise dil ve din belirleyendir.)
• Dil, din, ırk ayrımını red­deder. 
• "Türk devletine vatandaş­lık bağı ile bağlı olan her­kes Türktür." ilkesiyle birlikte yaşama arzusunu Türklüğün önemli unsuru olarak benim­semiştir.
• Irkçı, şovenist milliyetçiliği reddeder.

Demokratik Devlet

• Temel siyasi karar organlarının genel oya dayanan seçimle oluşması.
• Birden çok siyasi partinin varlığı.
• Muhalefetin iktidar olma ihtimalinin olması.
• Temel hak ve özgür­lüklerin güvence altına alınması.