Klasik Mantık

Klasik mantık denilince Aristoteles’in “Organon” adlı kitabına dayanan mantık sistemi anlaşılır. Aristote­les’in kurucusu olduğu klasik mantık, akıl ilkelerini temel alan iki değerli mantıktır. Bu mantık sisteminde Aristoteles doğru düşünmenin (Akıl yürütmenin) ilkeleri üzerinde durmuştur. Akıl yürütmeyi tümden­gelim şeklinde yapmıştır. Çünkü kesin ve zorunlu so­nuç veren geçerli akıl yürütmeler tümdengelimle ya­pılabilir.

Aristoteles akıl yürütmeyi kavram oluşturma, önerme kurma, çıkarım yapma sırasıyla gerçekleştirmiştir. Çünkü, doğru düşünme­nin ilk basamağı kavram oluşturmaktır. Kavramlardan hareketle önermeler kurulur ve daha sonra bu öner­melerden bir takım sonuçlar çıkarılır. Bundan dolayı klasik mantık üç alandan oluşmaktadır. Bunlar;

1. Kavram ve terimler
2. Önermeler
3. Çıkarımlar

Biz de klasik mantık konusuna aynı sırayla devam edeceğiz.

Kavram ve Terimler

Nesnelerin insan zihnindeki yansıma biçimi veya her­hangi bir nesnenin zihindeki tasarımı kavramdır. An­cak kavramı imgeden (hayal) ayırt etmek gerekir. Kavramın imgeden farkı, bir nesneye ilişkin özel nitelikler değil, genel nitelikler taşımasıdır. Kavram kişiye özgü değildir, ama hayal, kişiye özgüdür. Örneğin; oturduğumuz evi düşünmemiz, onu rengiyle, görü­nüşüyle zihnimizde canlandırmamız bir imgedir. Ama ev kavramı geneldir ve içine tüm evler girer.

Terim, kavramın dil ile ifade edilmesidir. Diğer deyişle M içinde anlam taşıyan en küçük birimdir. Kavramlar bir varlığa işaret ederken, terimler kavramlara işaret eder. Bundan dolayı terimler, kavramları anımsatan birer semboldür.

Kavramlar bir veya birden fazla sözcükten oluşabilir. Örneğin; kalem, silgi, şişe, bardak, demlik, pi sayısı veya Türkiye Büyük Millet Meclisi, Boğaziçi Köprüsü, Orta Doğu Teknik Üniversitesi gibi. Eğer bir sözcük dil içinde tek başına anlam ifade etmiyorsa (bu, şu, ise, ve, veya, hem, ile, ki, çok, bazı, bütün, vb.) terim değildir.

Kavram varlıkların zihindeki tasarımı iken terim kavramların dille ifade edilmesidir.

Kavram Çeşitleri

Kavramlar tek tek ele alınışlarına ve birbirleriyle ilişki­lerine göre iki grupta incelenir.

Tek tek ele alınışlarına göre kavramlar; tekil ve genel kavramlar, somut ve soyut kavramlar, kolektif ve distribütif kavramlar, olumlu ve olumsuz kavramlar olarak gruplandırılır.

Genel ve Tekil Kavramlar

Aynı türe ait nesnelerin ortak özelliklerini ifade eden kavramlara “genel kavram” denir. Tek tek nesneleri ifade eden kavramlara ise “tekil kavram” adı verilir. Tekil kavramlar arasında bir takım ilişkiler kurarak ge­nel kavramlara ulaşılır.

Genel kavram, tümel ve tikel olmak üzere ikiye ayrılır. Bir kavram içine aldığı bireylerin tümünü ifade ediyor­sa “tümel”, bir kısmını ifade ediyorsa “tikel” kavram­dır.

Tümel kavramlar bütün, tüm, her, hiçbir gibi ifadeler­le dile getirilirken, tikel kavramlar bazı, kimi, çoğu, bir kısım gibi ifadelerle dile getirilir.

Somut ve Soyut Kavramlar

Duyu organlarımızca algılanabilen ve zihinde tasarlanabilen, bir nesneyi ya da varlığı gösteren kavram­lar “somut”, nesnelere ait ortak nitelikleri gösteren veya nesnelerin oluş tarzını ifade eden kavramlar ise “soyut” tur.

Kolektif ve Distribütif Kavramlar

Kullandığımız kavram bireyler grubunu ifade edip grupta gerçekleşiyorsa “kolektif”, bireyler grubunu ifade edip bireyde gerçekleşiyorsa “distribütif” kav­ram adını alır.

Olumlu ve Olumsuz Kavramlar

Bir kavramın dile getirdiği nitelik eğer gösterdiği nes­nede bulunuyorsa o kavram olumlu, gösterdiği nitelik nesnede bulunmuyorsa olumsuzdur. Olumlu kavram­lar genellikle yalın halde bulunur ya da “lı", “li”, "lu" gibi ekler alır. Olumsuz kavramlar ise olumlu kavram­lara eklenen “siz”, “suz”, “me", “ma” ekleriyle ya da “olmayan”, “değildir” sözcükleriyle oluşturulur.

Bazı terimler - siz, - suz gibi ekler aldığı halde olumsuzluk ifade etmezler. Örneğin; sonsuz, ek­siksiz gibi terimler olumludur çünkü bu terimler bir özelliğin tamlığını ve bütünlüğünü ifade eder. Buna karşılık kirli, ölümlü gibi kavramlar eksikliği ifade ettiği için olumsuzdur. Olumsuz kavramların tümü yoksunluk ve eksiklik bildirirler.

Olumlu-olumsuz en iyi şekilde önermeler içinde gö­rülebilir. Bu nedenle bazı mantıkçılar olumlu ve olum­suzluğun kavramlardan çok önermeler için söz konu­su olduğunu savunmaktadırlar.