Kanamalar

Kan vücudumuz için büyük bir öneme sahiptir. Hücre ve dokulara sürekli surette besin ve oksijen taşır. Bu da hücrelerin canlılığı için çok önemlidir. Yetişkin bir insanın vücudunda yaklaşık olarak 5-6 litre kadar kan vardır. Bu miktar vücut ağırlığının yaklaşık olarak 13'te 1'ine tekabül eder. Dolaşım sistemi içerisinde yar alan kanın vücut içine veya dışına akması kanamadır. Kanama yüksek miktarda olursa hayati tehlike ortaya çıkar. Kanama sırasında kanın %20'si kaybedildiği taktirde hayati tehlike başlamış demektir.

Kanamanın ciddiyeti bazı durumlara göre değişir. Vücudun kan kaybettiği bölge, kan akış hızı, kanama geçiren kişinin fiziksel durumu ve yaşı gibi faktörler tehlike açısından birer kıstastır.

Kanama Çeşitleri

Kanama çeşitlerini anlayabilmek için vücutta ne tür damarlar olduğunu bilmek gerekir. İnsan vücudunda atardamar, toplardamar ve kılcal damarlar bulunur. Kanayan damar cinsine göre sınıflandırıldığında kanamalar bu üç damar türüne göre ayrılır.

Atardamarlar kalpten dokulara temiz kanı taşır. Bu damarlardaki kan açık kırmızı renktedir. Kalp pompalaması sonucu taşınma gerçekleştiği için bu damarlarda kan basıncı yüksektir.

Toplardamarlar vücuttaki kirli kanı kalbe taşır. Bu kan koyu renktedir. 

Kılcal damarlar ise vücudun her tarafında bulunan küçük damarlardır. Basınçları oldukça düşüktür.

Vücutta kanın aktığı bölgeye göre de kanamalar sınıflandırılabilir. Bu ayrıma göre üç tür kanama vardır.

Bunlardan ilk dış kanamalar olarak adlandırılır. Kanama vücut dışına olur ve gözle görülebilir. İnsanın rahatlıkla fark ettiği kanamalar bu türe girer.

Kanamanın vücut içine doğru gerçekleştiği kanamalar ise iç kanamalar olarak adlandırılır. İç kanamalar dışarıdan bakılınca görülemezler.

İç ve dış kanamaların yanı sıra bir de doğal vücut deliklerinden olan kanamalar vardır. Ağız, kulak, burun, anüs ve üreme organlarındaki kanamalar bu gruba girer. Bu tür kanamalarda kanama arter, ven veya kılcal damar kanaması olabilir. Arter kanamaları kalp atımları ile uyumlu bir şekilde kesik kesik akar ve açık renklidir. Ven kanamaları koyu renkli ve düşük basınçlıdır. Sürekli fakat sızıntı şeklinde akar. Kılcal damar kanamaları ise küçük kabarıklar şeklindedir. Kanamanın değerlendirilmesinde şok belirtilerinin takip edilmesi çok önemlidir.

Kanamalarda İlk Yardım

Kanaması olan hastaya sistematik bir ilk yardım uygulamak gerekir. Kanamanın türüne göre uygulanacak ilk yardım da farklılık gösterir.

Dış kanamalarda ilk yardım

Dış kanama geçiren bir hastanın kanama geçirdiğini anlamak oldukça basittir. Öncelikle kanama geçiren yaralının durumu A.B.C yöntemiyle değerlendirilmelidir. Buna eş zamanlı olarak 112 aranarak tıbbi yardım istenir. Yara ve kanama değerlendirilip kanamanın olduğu bölgeye temiz bir bez ile baskı uygulanır. Kanama durmadığı taktirde ikinci bir bez konarak baskı miktarı arttırılır. Basıncın yetmediği durumlarda gerekirse bandaj kullanılıp yara bölgesi sarılabilir.

Dış kanamalarda kanama debisini düşürmek için kanayan yere en yakın basınç noktasına baskı uygulanır. Bu sayede damardan akan kanın daha az akması sağlanır. Ayrıca kanayan bölgeyi yukarı kaldırmak da kanama şiddetini düşürür.

Eğer ortamda çok sayıda yaralı ve tek bir ilk yardımcı varsa, yaralının taşınması gerekiyorsa uzuv kopması varsa ya da baskı noktalarına baskı uygulamak yeterli olmuyorsa turnike yapılır.

Yaralıya şok pozisyonu verilir. 2 3 dakikalık aralıklarla yaşam belirtileri değerlendirilir. Kanayan bölge dışarıda kalacak şekilde yaralının üstü örtülür. Yaralıya uygulanan ilk yardım çalışmaları  yaralının üzerine yazılır ve hemen sevk edilmesi sağlanır.

Vücutta Baskı Uygulanacak Noktalar

Atardamar kanamalarında kan basınç ile fışkırır. Bu nedenle kan kaybı çok olur. Bu tarz kanamalarda asıl yapılması gereken kanayan yer üzerine ya da kanayan yere yakın bir bölgedeki bir üst atardamar bölgesine baskı uygulanmalıdır.

1. Boyun: Boyun atardamarı (şah damarı) baskı yeri
2. Köprücük kemiği üzeri: Kol atardamarı baskı yeri
3. Koltukaltı: Kol atardamarı baskı yeri
4. Kolun üst bölümü: Bacak atardamarı baskı yeri
5. Uyluk: Bacak atardamarı baskı yeri

Turnike (Boğucu Sargı)

Kul ve bacaklardaki büyük kanamaların durdurulabilmesi için kanayan yer ile kalp arasındaki tek kemik üzerine sıkma bağı ile damarın sıkıştırılması vasıtasıyla kanamanın durdurulması işlemine turnike denir. İnsan vücudunda turnike uygulamaya uygun 4 kemik vardır. Bu kemikler kol, pazu, bacak ve uyluk şeklindedir.

Turnike her durumda uygulanmaz. Sadece belirli hallerde uygulanır. Eğer çok yaralı ve tek ilk yardımcı varsa ya da yüksek kanamalı bir organ kopması durumunda uygulanabilir.

Turnike uygulanırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.

• Baskı noktasına bir elle baskı uygulamaya devam etme
• Diğer eline geniş, kuvvetli ve esnemeyen materyal alma
• Şeridi yarı uzunluğunda katlama, uzuv etrafına sarma
• Bir ucu halkadan geçirip çekme ve iki ucu bir araya getirme
• Baskı noktasından basıncı kaldırma ve kanamayı tamamen durduracak yeterlilikte sık bir bağ atma.
• Geniş sargı uygulama
• Sargının içinden sert cisim (kalem gibi) geçirme ve uzva paralel konuma getirme
• Kanama durana kadar sert cismi döndürme
• Sert cismi uzva dik konuma getirerek sargıyı çözülmeyecek şekilde tespit etme
• Hasta/yaralının elbisesinin üzerine, hasta/yaralının adı ve turnikenin uygulandığı zaman ( saat ve dakika) yazılı bir kart iğneleme
• Çok sayıda yaralı olduğunda yaralının alnına rujla veya sabit kalemle “turnike” veya “T” harfini yazma
• Hasta/yaralıyı pansuman ve turnike görülecek şekilde battaniye ile sarma
• Turnikeyi 15-20 dakika aralıklarla gevşetme ve 5-10 saniye sonra tekrar sıkma
• Turnikeyi ideal olarak ortalama 1 saat uygulama

İç Kanamalarda İlk Yardım

İç kanamalar şiddetli travma, kırık, darbe, silahla yaralanma gibi durumlara meydana gelebilir. İç kanama geçiren yaralıda şok belirtileri vardır. İç kanama şüphesi olanlara aşağıdakiler uygulanmalıdır:

• Yaralının bilinci ve A.B.C'si değerlendirilir.
• Üzeri örtülerek ayakları 30 cm yukarı konur. 
• 112 aranıp hemen tıbbi yardım istenir.
• Asla yiyecek ve içecek verilmez.
• Hareket ettirilmez.
• Yaşamsal bulgular kontrol edilir.

Doğal Deliklerden Olan Kanamalarda İlk Yardım

Burun kanaması: Hasta sakinleştirilip endişeleri giderilir. Başı hafifçe öne eğilir ve 5 dakika süre ile burun kanatları sıkılır. Tıbbi yardım beklenir.

Kulak kanaması: Yaralı sakinleştirilir. Kanama hafif şiddetteyse kulak temiz biz bezle temizlenir. Kanama ciddiyse kulağı tıkamadan temiz bir bezle yara kapatılır. Bilinç yerindeyse yaralı hareket ettirilmeden sırt üstü yatırılır. Bilinç kapalı ise kanayan kulak üzerine yan yatırılır. Kulak kanaması, kan kusma, anüs ve üreme organlarından gelen kanamalarda kanama örneği alınarak yaralı doktora sevk edilir.

Uzuv Kopmalarında İlk Yardım

Yine aynı şekilde yaralı sırt üstü yatırılır ve bacaklar 30 cm yukarı kaldırılır. Kanamayı önlemek için kanayan yere baskı uygulanır. Eğer kanama kontrol edilemiyorsa turnike uygulanır. Kopan vücut parçası temiz su geçirmez ağzı kapalı bir plastik torbaya yerleştirilir. Ardından torba temiz bir bezle sarılıp hastayla aynı sağlık vasıtasına konur. 6 saat içerisinde hastanın mutlaka sağlık kuruluşa ulaştırılması sağlanır.

Şok

Kalp-damar sisteminin yaşamsal organlara uygun oranda pompalama yapamaması sonucunda tansiyon düşüklüğü ile seyreden akut dolaşım yetmezliğidir. Şokun birden fazla çeşidi vardır. 

Kardiyojenik şok: Kalbin yeteri kadar çalışmadığı durumlarda görülür.

Hipovolemik şok: Yaralanma sonrası kan kaybından dolayı görülür.

Toksik şok: Vücuda zehirli bir madde girmişse ortaya çıkar.

Anaflaktik şok: Alerjik olan maddeyle karşılaştığında meydana gelir.

Şokun belirtileri aşağıdadır:

• Kan basıncında düşme
• Hızlı ve zayıf nabız
• Hızlı ve yüzeysel solunum
• Ciltte soğuma, solukluk ve nemlilik
• Endişe, huzursuzluk
• Baş dönmesi
• Dudak çevresinde solukluk veya morarma
• Susuzluk hissi
• Bilinç seviyesinde azalma

Bu belirtiler yarılada görüldüğünde yaralının şokta olduğu anlaşılır. Şoktaki bir yaralıya ilk yardım uygularken dikkat edilmesi gereken hususlar vardır.

Öncelikle her zaman olduğu gibi ilk yardımcı kendisinin ve çevresinin güvenliğini sağlamalıdır. Yaralının hava yolu açıklığı sağlanmalıdır. Yaralının mümkün olduğunca temiz hava soluması için gereken yapılır. Kanamanın olduğu durumda kanama durdurulur. Ardından yaralıya şok pozisyonu verilir.

• Yaralıya hiçbir şey içirilmez ve yedirilmez.
• Yaralının korkuları giderilerek psikolojik destek sağlanır.
• Yaralı düz olacak şekilde sırt üstü yatırılır.
• Ayakları 30 cm yukarıda olacak şekilde bir desteğe konur. 
• 2 3 dakikada bir yaşam bulguları kontrol edilir.
• Sağlık ekibi gelinceye kadar yaralı yalnız bırakılmaz.