Mayoz Bölünme ve Evreleri - Webders.net

Mayoz Bölünme ve Evreleri

30.01.2019 - 13:37

Mayoz bölünme ve evreleri 7. sınıf müfredatından baÅŸlayarak sürekli karşımıza çıkmaktadır. Lise müfredatında da eÅŸeyli üremeyi ve kalıtım konusunu anlayabilmek açısından mayoz bölünmeyi bilmek çok önemlidir. Daha önce mitoz bölünme ve evreleri yazısını yayınlamıştık. Bu yazı çok ilgi görmüÅŸtü. Åžimdi de mayoz bölünmenin özellikleri ve evreleri üzerinde durmaya çalışacağız.

Konu size ilk etapta biraz detaylı gelebilir ancak tekrar ettikçe basitleÅŸtiÄŸini göreceksiniz. Åžimdi mayoz bölünme nedir adım adım öÄŸrenelim.

Mayoz Bölünme Özellikleri

Mayoz bölünme eÅŸeyli üremenin temelini oluÅŸturmaktadır. Mayozla birlikte eÅŸeyli üremenin çok önemli bir safhası da döllenme dediÄŸimiz olaydır. Mayoz bölünme, canlıların üreme organlarındaki üreme ana hücrelerinde görülür. Yani basitçe düÅŸünürsek kolumuzda, bacağımızda, iç organlarımızda bu bölünme görülmez. Sadece eÅŸey ana hücrelerimizde görülmektedir.

2n kromozomlu eÅŸey ana hücrelerinden n kromozomlu eÅŸey hücresi (gamet) üretilmesi için mayoz gereklidir. Bu ÅŸekilde karşı cinsiyetlerde oluÅŸan iki adet gamet yeni bir canlıyı oluÅŸturmaya hazırdır.

Mayoz sonucu meydana gelen ve döllenme için farklılaÅŸan hücrelere gamet (üreme hücresi) adı verilir. Bu sürecin geneline ise gametogenez denir. Gametogenez ile oluÅŸan diÅŸi gamete yumurta; erkek gamete ise sperm denmektedir. Sperm ve yumurtanın bir araya gelmesiyle her iki canlıdan da özellikler taşıyan yeni bir canlı meydana gelir. Bu ÅŸekilde kalıtsal çeÅŸitlilik saÄŸlanır.

EÅŸeyli üremede biri anneden biri babadan gelen benzer kromozomlara homolog kromozom denir. Homolog kromozomlarda lokus adı verilen bölgelerde genler bulunmaktadır. Homolog kromozomların aynı yerlerinde aynı özelliÄŸe ait genler vardır.

Diploit ve haploit hücre

EÅŸey ana hücreleri, çoÄŸu canlıda homolog kromozomları çift halinde bulundurur. Bu ÅŸekilde kromozomları çift olarak bulunduran ve 2n ile gösterilen hücrelere diploit hücre denir. Mayoz sonucu kromozom çiftlerinden sadece teki kalır. Bu ÅŸekilde n ile gösterilen hücrelere de haploit hücre denmektedir.

Mayoz Bölünme Evreleri

Mayoz bölünme evreleri 7. sınıf müfredatından itibaren sürekli karşımıza çıkmaktadır. Mayoz bölünme iki aÅŸamalıdır. Bunlara mayoz I ve mayoz II denmektedir. Bu evreleri art arda ele alırsak mayoz 1 ve mayoz 2 arasındaki farklar daha iyi anlaşılır.

Mayoz I Evreleri

Mayoz I çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) süreçlerinden oluÅŸur. Burada esas olan çekirdek bölünmesidir. Çekirdek bölünmesi ÅŸu evrelerden oluÅŸur:

  • Profaz I
  • Metafaz I
  • Anafaz I
  • Telofaz I

Åžimdi bu evreleri inceleyelim.

Profaz I

Hazırlık aÅŸamasında kısalıp kalınlaÅŸan kromatinler koromozom oluÅŸturur. Her kromozom eÅŸ iki adet kardeÅŸ kromatitten meydana gelmiÅŸtir. Homolog kromozomların yan yana gelerek oluÅŸturduÄŸu yapıya tetrat denmektedir. Tetrat dört kromatinden yani iki kromozomdan oluÅŸmuÅŸtur. Homolog kromozomlar geçici olarak fiziksel baÄŸlanırlar. Bu baÄŸlanmaya sinapsis adı verilmektedir.

Tetrat sinapsis ve krossing over

Sinapsis oluÅŸtuÄŸunda homolog kromozomların kardeÅŸ olmayan kromatitleri, çapraz bir ÅŸekilde üst üste gelir. Bunun sonucunda kiyazma denilen bölgede temas gerçekleÅŸir. Kiyazma sayesinde homolog kromozomlar anafaz safhasına kadar birlikte kalır. Aynı zamanda kardeÅŸ olmayan kromatitlerde parça deÄŸiÅŸimi (Krossing over) ile gen alışveriÅŸi gerçekleÅŸir. Bu sayede genetik çeÅŸitlilik saÄŸlanır. OluÅŸan gametler birbirinden farklı özellikler gösterir.

mayoz bölünme ve evreleri profaz I

Profaz evresinin sonuna doÄŸru çekirdek zarı parçalanır, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum ortadan kaybolur. Hayvan hücrelerinde sentrozom bulunduÄŸu için sentrozomlar, karşılıklı bir ÅŸekilde hücrenin kutuplarına çekilir. Ardından sentrozomların arasında iÄŸ iplikleri oluÅŸur. Kromozomlar, kinetokorlarından iÄŸ ipliklerine tutunur ve ekvatoral düzleme doÄŸru hareket etmeye baÅŸlar.

Metafaz I

Bu evrede homolog kromozomlar karşılıklı dizilecek ÅŸekilde ekvatoral düzlemde sıralanır. Kromozomların kinetokor bölgelerinden iÄŸ iplikleri baÄŸlanmış mı diye kontrol edilir. EÄŸer baÄŸlanma tamamsa bir sonraki evre olan Anafaz I'e geçilir.

mayoz bölünme ve evreleri metafaz I

Anafaz I

Bu safhada homolog kromozomlar zıt kutuplara çekilerek birbirinden ayrılır. Bu çekilme iÄŸ iplikleri yardımıyla yapılmaktadır. Daha önce ekvatoral düzleme rastgele sıralanan kromozomların hangi kutuba gideceÄŸi de rastgeledir. Bu durum da genetik çeÅŸitliliÄŸe neden olan faktörlerden biridir.

mayoz bölünme ve evreleri anafaz I

Telofaz I

EÅŸlenmiÅŸ kromatitler bir arada bulunmaktadır. Bu safhada ilk etapta kaybolan çekirdek zarı ve çekirdekçik yeniden oluÅŸabilir. Ä°ÄŸ iplikleri tekrar kaybolur. Bu süreçle birlikte aynı zamanda sitoplazma bölünmesi de baÅŸlar.

mayoz bölünme ve evreleri telofaz I

Sitoplazma Bölünmesi I (Sitokinez I)

Çekirdek bölünmesinin bitmesine doÄŸru sitoplazma bölünmesi baÅŸlar. Hayvan hücrelerinde sitokinez dıştan içe boÄŸumlanmayla; bitki hücrelerinde ise içten dışa doÄŸru ara lamel oluÅŸumuyla gerçekleÅŸir. Mayozda ilk evre bölünmesi tamamlanınca homolog kromozomlar ayrılmış olur. Böylece kromozon sayısı diploitten haploite düÅŸer. Yani kromozom sayısı yarıya iner. Mayoz I sonucunda kromozomların kardeÅŸ kromatitleri daha ayrılmamıştır.

mayoz bölünme ve evreleri sitokinez I

Mayoz II Evreleri

Mayoz 1 bitince mayoz 2 baÅŸlar. Bu süreçte yine önce çekirdek bölünmesi, ardından da sitoplazma bölünmesi görülür. Çekirdek bölünmesi ÅŸu safhalardan oluÅŸur:

  • Profaz II
  • Metafaz II
  • Anafaz II
  • Telofaz II

Profaz II

Profoz II ile mayozun ikinci evresi baÅŸlar. Profaz II'de iÄŸ iplikleri oluÅŸur. Mayoz II mitoz bölünmeye benzemektedir. Kromozomlar iÄŸ ipliklerinin kinetokorlarına baÄŸlanır ve ekvatoral düzleme doÄŸru hareket etmeye baÅŸlar. Çekirdek zarı ve çekirdekçik tekrar kaybolur.

mayoz bölünme ve evreleri profaz II

Metafaz II

Tıpkı mitozda olduÄŸu gibi kromozomlar ekvatoral düzlemde yan yana sıralanır.

mayoz bölünme ve evreleri metafaz II

Anafaz II

Bu evrede artık kardeÅŸ kromatitler birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara hareket eder. Ayrılan her kromatit, bu evreden sonra artık kromozom olarak adlandırılır. Bu nedenle kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıkar.

mayoz bölünme ve evreleri anafaz II

Telofaz II

Bu evrede zıt kutuplara çekilmiÅŸ kromozomlar tekrar kromatin ipliklere dönüÅŸür. Ä°ÄŸ iplikleri kaybolur. Çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum yeniden oluÅŸur. Bu evreyle eÅŸ zamanlı olarak sitokinez II baÅŸlar ve devam eder.

mayoz bölünme ve evreleri telofaz II

Sitoplazma Bölünmesi II (Sitokinez II)

Bu evre mayoz bölünmenin son safhasıdır. Sitoplazma bölünmesinin tamamlanmasıyla haploit (n) kromozomlu dört hücre oluÅŸur. Yavru hücrelerde bulunan sitoplazma miktarı ve organel sayısı farklı olabilir. SaÄŸlıklı hücrelerin kromozom sayısı aynıdır. Ancak genetik özellikleri birbirinden farklıdır.

mayoz bölünme ve evreleri sitokinez II
Mitoz bölünme ve evreleri böylece tamamlanmış olur.

Etiketler:
  • biyoloji    
  • Yorumlar
    Yorum Yap