Teleskop Nedir? Teleskop Hakkında Bilgi

23.07.2017 - 22:19

Gözlerimiz yardımı ile gökyüzündeki yıldızlar, gezegenler, meteorlar, kuyruklu yıldızlar ve uydular gibi birçok gökcismini görebiliriz. Peki, biraz daha ileri gidip Satürn’ün halkalarını ya da ayın meteorların çarpması ile meydana gelen kraterlerini görmek istersek ne olacak? Muhakkak bunları fotoğraflarda görebiliyoruz. Ancak bunları kendimiz keşfetmek istersek ne yapmamız gerekecek? Evet. Tam bu noktada yardımımıza dört asırdır bir alet koşuyor: Teleskop.

Bu yazıda teleskoplar üzerinde duracağız ve şunları öğreneceğiz:

Teleskop nedir? Ne işe yarar?
Teleskopun kısaca tarihi
Teleskop çeşitleri nelerdir?

Teleskoplar kaba tabirle uzaktaki nesneleri görmek için kullanılan aletlerdir. Genellikle gezegenler, yıldızlar, galaksiler gibi gök cisimlerinin görüntülenmesi amacıyla kullanılırlar. Teleskoplar için kullanılan optik teknoloji aynı zamanda dürbün ve kamera yapımında da kullanılır.

Bununla birlikte 400 yıldır uzayın derinlikleri hakkında çeşitli veriler elde etmemizi sağlayan teleskopların günümüzde yaygın olarak kullanılan türleri ile birlikte daha geniş bir tanıma ihtiyacı vardır. Teleskop kelimesi asıl olarak Grekçe uzak anlamına gelen tele ve bakmak ya da görmek anlamına gelen skopein kelimelerinden türemiştir. Geçmişte bakmak ve görmenin elektromanyetik spektrumun yalnızca gözle görünen kısmıyla ilgili olduğunu düşünecek olursak, neden yeni tanımlara ihtiyacımız olduğunu da anlayabiliriz. Çünkü günümüzde spektrumun gözle görülemeyen, farklı dalga boylarına sahip diğer üyelerini de inceleyip değerlendirebiliyoruz.

Teleskopun Kısa Tarihi

Teleskopla ilk çalışmalar tarihi verilere göre 17. yüzyıl başlarının Hollanda’sına ulaşıyor. Kırıcı yani mercekli teleskopu bir gözlükçü olan Hans Lippershey 1608 yılında yapmıştır. Bu aynı zamanda bilinen ilk teleskoptur. Bu keşiften Haziran 1609’da haberdar olan İtalyan bilim adamı Galileo Galileli, bir ay içerisinde kendi teleskopunu yaptı ve takip eden yılda üzerinde çalışarak bu aleti geliştirdi. Thomas Harriot ise 1609 yılında bir teleskopu gökyüzü çalışmalarında kullanan ilk kişi oldu.

Bir süre sonra objektif veya ışık toplama elemanının kırıcı bir mercek yerine yansıtıcı bir ayna olabileceği fikri oluştu. 1668’de Isaac Newton ilk aynalı teleskopu geliştirdi ve ortaya çıkardı. Newton’un geliştirdiği bu tür yansıtıcı teleskoplar Newtonian teleskoplardır.

20. yüzyıl ise radyo dalgalarından gama ışınlarına kadar geniş bir dalga boyunda çalışan teleskopların gelişimine sahne oldu. İlk radyoteleskop 1937’de faaliyete geçti. Günümüzde is uzay teleskopları ile teleskop teknolojisi gelişmeye devam etmektedir.

Teleskop Çeşitleri

“Teleskop”, yazımızın bazı kısımlarında da belirttiğimiz gibi, geniş bir tanımı olan ve geniş bir alet yelpazesini kapsayan bir kelimedir. Günümüzde kullanılan teleskopların çoğu elektromanyetik radyasyonu yani gözle görülemeyen elektromanyetik spektrum üyelerini saptar. Şimdi teleskop çeşitleri nelerdir bir göz atalım.

Teleskoplar, tespit ettiği ışığın dalga boylarına göre sınıflandırılabilir:

X-ışını Teleskopları
Ultraviyole Teleskoplar
Optik Teleskoplar (Görünür ışığı kullanır)
Kızılötesi Teleskoplar
Radyo Teleskoplar
Gama Işın Teleskopları
Yüksek Enerji Partikül Teleskopları

Optik Teleskoplar

Elektromanyetik spektrumungörünür kısmından ışık toplayan ve bazı mercek sistemleri ile bunları odaklayan teleskoplardır. Üç ana türü vardır:

1- Kırıcı (refraktif, mercekli) Teleskoplar: Bir görüntü oluşturmak için mercek kullanılan teleskoplardır. Bu tür teleskoplarda uzun bir tüp içerisinde iki mercek vardır. Tüpün üst ucunda geniş bir mercek (birinci mercek), diğer ucunda ise küçük bir göz merceği (oküler) yer alır. Işık büyük mercekten geçerek küçük bir demet hâlinde göz merceğine gelir.

2- Yansıtıcı (reflektif, aynalı) Teleskoplar: Bir görüntüyü oluşturmak için bir takım aynalar bir düzeni kullanan teleskoplardır. En bilinen türü Newtonian teleskoplardır. Bu teleskoplar ışığı toplayan bir çukur aynaya ve bu çukur aynadan gelen ışığı yansıtan ikinci bir düz aynaya sahiptir. İkinci ayna görüntüyü ana tüpün dışına açılan bir penceredeki göz merceğine yansıtır. Basitçe yapılabilmesi, ucuzluğu ve kolay taşınabilir oluşu bu türü en çok kullanılan teleskoplar arasına sokar. Aynalı teleskopların diğer türlerine bakacak olursak Gregorian ve Cassegrain türü teleskopları da görürüz.

3- Katadioptrik (mercekli-aynalı) Teleskoplar: İsimlerinden de belli olduğu gibi mercek ve aynaların birlikte kullanıldığı teleskop sistemleridir. Aynalı ve mercekli teleskopların avantajlarını bir araya getirmek amaçlanır. Schmidt-Cassegrain, Maksutov-Cassegrain ve Schmidt-Newtonian gibi türleri vardır. En yaygın kullanılanı türü is Schmidt-Cassegrain türü teleskoplardır.

Schmidt-Cassegrain teleskoplarda ışık önce ince bir Schmidt düzeltici merceğinden geçer ve teleskobun birinci aynası olan küresel çukur aynaya düşer. Buradan yansıyan ışınlar Schimidt merceğinin arkasındaki ikinci çukur aynaya gelir. Ardından buradan da yansıtılır ve birinci aynanın ortasındaki boşluktan geçerek birinci aynanın arkasındaki göz merceğinde odaklanır.

Radyoteleskoplar

Gökyüzündeki astronomik radyo kaynaklarından radyo dalgaları almak için kullanılan, özel bir anten ve radyo alıcısına sahip olan teleskoplardır. Radyoteleskopları, radyo astronomisinde kullanılan ve elektromanyetik spektrumun radyo frekansı kısmını inceleyen, tıpkı spektrumun ışık dalgası bölümünü inceleyen geleneksel optik astronomide kullanılan temel gözlem aletinin optik teleskoplar olması gibi, radyo astronomisinin temel gözlem aletidir. Tek başlarına kullanılabildikleri gibi bir dizi halinde elektronik olarak birbirine bağlanabilirler. Optik teleskopların aksine, radyoteleskoplar gece ve gündüz kullanılabilirler.

Gezegenler, yıldızlar, bulutsular ve galaksiler gibi astronomik radyo kaynakları çok uzakta olduklarından oldukça zayıf radyo dalgaları yayarlar. Radyoteleskopların oldukça büyük antenlerden ve hassas alıcılardan oluşmuş olmalarının nedeni çok uzaklardan gelen bu zayıf radyo dalgalarını değerlendirebilmektir. Radyo gözlemevleri elektronik cihazlardan gelen elektromanyetik parazitlerden kaçınmak için radyo, televizyon, radar, motorlu taşıtlar ve diğer yapay cihazlardan arınmış bölgelere kurulurlar.

Radyoteleskopların geçmişine bakacak olursak bir tesadüfle karşılaşırız. Uzaydan gelen radyo dalgaları, ilk olarak mühendis Karl Guthe Jansky tarafından 1932'de New Jersey'deki Bell Telefon Laboratuvarları’nda radyo alıcılarındaki gürültüyü incelemek için yapılmış bir anten kullanılarak tespit edildi. Ardından sadece uzaydan gelen bu radyo dalgalarını inceleme amaçlı 9 metre çaplı bir parabolik çanağa sahip ilk radyoteleskop 1937’de Grote Reber tarafından Illinois’de inşa edildi. Bu teleskopla yaptığı gökyüzü araştırmaları, genellikle radyo astronomisi alanının başlangıcı sayılır.

Şu an kullanımda olan en büyük radyoteleskop Çin tarafından inşa edilen Küresel Diyafram Radyo Teleskop’udur. 500 metre çapına sahip olan bu radyoteleskop Guicou eyaletindeki Pingtang kasabasında yer alır. “Tienyen” yani Gök Gözü adı verilen bu radyoteleskobun uzaydaki yaşam bulgularını saptamak için çalışmalar yapacağı söylendi.

X-ışını ve Gama Işını Teleskopları

X-ışını ve gama ışını teleskoplar, elektromanyetik spektrumdaki ilgili dalga boylarına sahip ışınlar yayan uzak nesneleri gözlemlemek üzere tasarlanmış teleskoplardır. Dünya atmosferinin X-ışınlarını ve gama ışınlarını geçirmeyen yapısından dolayı bu teleskopların roketler, balonlar veya suni uyduların üzerine yerleştirilerek atmosfer dışına çıkarılmaları gerekir.

Kaynaklar:

https://www.windows2universe.org/physical_science/basic_tools/telescopes/telescopes.html

http://www.ducksters.com/science/physics/telescopes.php

http://www.skyandtelescope.com/astronomy-equipment/types-of-telescopes/

http://science.howstuffworks.com/telescope1.htm

https://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-is-the-hubble-space-telecope-k4.html

Etiketler:

bilgi

Yorumlar